Zawnawlna

Friday, April 1, 2011

APPENDICES AND BIBLIOGRAPHY

appendices and bibliography

Appendix i

Westminster Thurin Bung 9: Duhthlanna zalên[1]

  1. Pathianin mihring duhthlanna chu a nihphung renga zalenin a siam a, a thununsak lova, a chhia emaw a \ha emaw pawm ngei turin a tilui lo.
  2. Mihring chuan sual kai lo dinhmuna a awm lai khan, Pathian lawmzâwng thil \ha thlang thei leh ti thei tura zalenna leh tihtheihna a nei a, nimahsela, danglam thei niin tluksan leh thei a la ni.
  3. Mihring chu suala a lo tlûkin chhandamnain a ken thlarau lam thil duh theihna zawng zawng a hloh ta a; chuvang chuan tisa mi, sual thi a lo nih tak avangin thil \ha nen an inmihran hlauh va, mahni chakna chuan a inlamlet thei lova, a inbuatsaih thei hek lo.
  4. Pathianin misual a lamlettîr a, khawngaihna changtuah a siamin, sual bawih ata a chhuah zalen a, a khawngaihna avang chauhvin thlarau lam thil \ha chu duh thei leh ti theiin a siam a; nimahsela amaha chhiatna la chambâng reng avang chuan a \ha chauh duh pumhlum lovin, a chhia pawh a la duh ta tho a ni.
  5. Mihring duhthlanna famkim leh nghet taka a tha chauh thlang tura tihzalen a nih hun chu ropuina hmunah a ni ang.

Appendix Ii

Laodikei Khaw Chanchin Tawi.

Laodikei khua tia hriat hi khaw paruk lai a awm a. Thup. 3:14-22-a Laodikei khua (tuna kan zir mek) hi khaw dang laka a hriat hran theih nan Lukas (Lycus) lui ruama Laodikei khua an ti bîk thin. Lukas lui a\anga chhim lam mêl hnih (2),[2] Hierapolis khua a\anga mêl 6 vel, Kolosa khua a\anga khawthlang lam mêl 10 vela hlaa awm a ni a. Antiochus II (261-264 BC)-in a nupui Laodice-i hriat reng nana a din a ni.[3] Greek-hovin (Alexander Ropuia hnu-a lalram, Seleucids) an sipai hmunpui atan an hmang zui a.[4]

Kawngpui pawimawh tak tak insuihfinna hmun a nih avangin sumdawnna leh ram rorelna hmun remchâng tak a ni a. A hun lai hian khawpui hmingthang tak a ni. Heng bâkah hian Laodikei khua hi:

1) Pawisa thlengna hmunpui (banking centre) leh khaw hausa zet mai a ni a. AD 60-61 vela lirnghîng râpthlâk takin a khaw pum pui a sawi chhiat vek tum pawh khan Rom khawpui (sawrkar laipui) \anpuina tel hauh lovin anmahniin an khawpui chu an tungding leh nghal mai a ni.

2) Sahmul dum hmanga thawmhnaw leh chhuatphah (carpet) siamna hmunpui a ni bawk.[5]

3) Men Karou Temple, Isua hun hma leh hnu vel bâwra (century) damdâwi siamna hmun hmingthang tak bul hnai maia awm a ni a. Mitna damdawi, ‘Phrygian powder’ an tih mai thin chu kha tih lai hunah khan damdâwi hman lar tak a ni a. Chu Phrygian powder chu Laodikei khuaa siam chhuah hi niin an sawi thin. Chuvang pawh chuan hmun ropui leh langsar tak a ni. Rom sawrkar hnuaia a awm hma chuan Laodikei khuaa hi khaw te tak te pakhat a ni ve satliah mai a. Rom ho hnuaiah hian an rawn \hang ta phut a ni. Chuvangin Thupuan bu-a an chanchin, hausa, kawr vâr, mitna damdâwi etc. nen pawh hian a induh hle-in a lang.

Laodikei khuaah hian Judaho pawh an awm ve nual a. Asia province-a Flaccus-a Governor a nih khan (BC 62) heng Judahovin Jerusalem-a pawisa eng emaw zat an thawn luh thin chu a khap ta a. A ram a\anga pawisa thawn chhuah chu ram tana hlauhawm theia a hriat avangin Judaho khawn khawm sa rangkachak pound 20 bûk zet chu a chhuksak bawk.

Laodikei khuaa Kohhran hi Paulan a zin \um thumnaa (TT. 9:10), Ephesi khuaa a cham laia a din emaw, Epaphras-an a din emaw (Kol. 4:12) a ni mai thei a. Lehkha chu thawn bawk mah sela (Kol. 4:16-he Lehkhathawn hi a bo a ni mai thei) Paula hian a tlawh chiahin a lang lo.[6]

Appendix iii

Hebrai Verb Kalphung Sawifiahna Tlangpui

Hebrai verb hi chi sarihah a \hensawm (conjugate) theih a. A hnuaiah hian a hming, a sawifiahna leh entîrna \hen khat pek a ni:[7]

1. Simple active (active voice pângngai): Chu chu Qal (lqa) an ti. (Entîrna) rba#f$ (Shabar)-a tichhia.

2. Simple passive (passive voice pângngai): Chu chu Niph´al (l(ap;ni) an ti. (Entîrna) rb@a#;$ni (nishbar)-tihchhiat a ni.

3. Intensive active (nasa taka thil ti sawina active voice): Chu chu Pi´el (l('pi2) an ti. (Entîrna) rb@'#$i (Shibbêr)-nasa takin a tichhia.

4. Intensive passive (nasa taka thil ti sawina passive voice): Chu chu Pu´al (l(apu2) an ti. (Entîrna) rba2#$u (Shubbar)-nasa taka tihchhiat a ni.

5. Causative active (thil tihtir/thlentir sawina active voice): Chu chu Hiph´il (ly(ip;hi) an ti. (Entîrna) lydi2g;hi (higdîl)-a tiropui (magnify).

6. Causative passive (thil tihtir/thlentir sawina passive voice): Chu chu Hoph´al (l(ap;hf) an ti. (Entîrna) lda2g;hf (Hogdal)-tihropui a ni.

7. Reflexive (thil titu chunga a thil tih lo let leh sawina): Chu chu Hithpa´el (l('p2at;hi) an ti. (Entîrna) ldi2g2at;hi (Hithgaddil)-amah leh amah a inti ropui.

lehkhabu rawnte

lehkhabu pangngai:

A Heritage of Great Evangelical Teaching. Nashville: Thomas Nelson Publishers [1988], 1996.

Augustine. Augustine Earlier Writings. Edited by John Baillie, John T McNeill, Henry P. Van Dusen. London: SCM Press Ltd., n.d.

Berkhof, Louis. Systematic Theology. Edinburgh: The Banner of Truth Trust [1958], 2003.

Bromiley, Geoffrey W. Historical Theology: An Introduction. Edinburgh: T&T Clark, 1978.

Calvin, John. Institutes of Christian Religion, vol. I, translated by Henry Beveridge (Edinburgh: T&T Clark, n.d), 169.

Constitution of the Presbyterian Church of India, The, 1993.

Davis, Horton. Worship and Theology in England: From John Wesley to Martinean, 1690-1900 Book II. Grand Rapids: William B Eerdmans Publishing Company, 1996.

Dunn, James D.G. The Theology of Paul the Apostle. Grand rapids: William B. Eerdman’s Publishing Company, 1998.

Guthrie, Donald. New Testament Theology. Secundarabad: OM Books, 2003.

Hanks, Geoffrey. 70 Great Christians. Ross-shire, Scotland: Christian Focus Publications Ltd., [1992], 2003.

Hodge, A.A. The Confession of Faith. Edinburgh: The Banner of Truth Trust [1869], 1992.

Ladd, George Eldon. A Theology of the New Testament. Grand Rapids: William B. Eerdmans Publishing Company [1974], 1998.

Lalchhuanliana. Fimkhur Rawh: TMEF Zirtirna Lakah. Aizawl: Venghlui Presbyterian Kohhran, 3rd ed, 2001.

Lane, Tony. The Lion Book of Christian Thought. Tiruvalla: Suvartha Bhavan, 1999.

Larkin, Clarence. Dispensational Truth or God’s Plan and Purpose in the Ages. Philadelphia: Clarence Larkin [1918], 1920.

Latourette, K.S. Christianity in a Revolutionary Age: A History of Christianity in the Nineteenth and Twentieth Centuries, vol. I. Grand Rapids: Zondervan Publishing House, 1969.

Leith, John H, ed. Creeds of the Churches. Louisville: John Knox Press, 1982.

Lurther, Martin. The Bondage of the Will. Translated by James I Packer and O.R, Johnston. Tarrytown: Fleming H. Revell Company, 1957.

Luther, Martin. The Way of Faith. Secundarabad: OM Books [2000], 2003.

Lutzer. Erwin. The Doctrines that Divide. Secundarabad: OM Books [1989], 1998.

McGrath, Alister E. Christian Theology: An Introduction 3rd ed. Oxford: Blackwell Publishers Ltd., 2001.

Methodist Church (Upper Myanmar), The. Tunlai Zirtirna Leng Vel leh Methodist Zirtir Dan. Tahan: Ministerial Session, the Methodist Church, 1997.

Nee, Watchman. The Spiritual Man vol. I. California: Living Stream ministry, 2001.

Olson, Roger E. The Story of Christian Theology. Secundarabad: OM Books, 2004.

Owen, John Joseph. Analytical Key to the Old Testament, vol. 1. Grand Rapids: Baker Book House [1989], 1996.

Pelikan, Jasroslav and Valerie Hotchkiss, eds. Creeds and Confessions of Faith in the Christian Tradition, vol. II. New Haven: Yale University Press, 2003.

Rohmingliana. Amen Haleluia!! Aizawl: Literature Board, The Truth Mission Evangelical Fellowship, 2005.

Rohmingliana. An La Varpawh Rih Loh. Aizawl: Literature Board, The Truth Mission Evangelical Fellowship, 2001.

Rohmingliana. An Zawhna Leh Kan Chhannate. Tahan: The Truth Mission Evangelical Fellowship, 2001.

Rohmingliana. Chhandamna chu Lalpa Ta A Ni. Aizawl: TYMEF Venglai Local Board, n.d.

Rohmingliana. Dona Avanga Lawmthu. Lunglei: TMEF Zonal Board, 2001.

Rohmingliana. Evangelical Miropuite Thu Inchuh. Aizawl: Literature Board, The Truth Mission Evangelical Fellowship, 2005.

Rohmingliana, Ringtu Thiltih. Aizawl: Literature and Publication Board, The Truth Mission Evangelical Fellowship, 1995.

Rohmingliana & Hmingthanzauva. Thutak Hriatna. Aizawl: The Truth Evangelical Fellowship, 1995.

Rohmingliana. Theological Debate. Aizawl: TMEF, Literature and Publication Board, 2004.

Rohmingliana. Tisa leh Thlarau Dan. Aizawl: The Truth Mission Evangelical Fellowship Literature and Publication Board, [1997], 2002.

Rohmingliana. Trinity Leh Mihring. Yangon: Lal Rin Muan, 2004.

Rohmingliana. Zion Panna Lamlian. Aizawl: The Truth Mission Evangelical Fellowship, [1994], 2000.

Schaff, Phillip, ed. The Creeds of Christendom, vol. I. Grand Rapids: Baker Books [1983], 1993.

Seeberg, Reinhold. Textbook of the History of Doctrines. Grand Rapids: Baker Book House, 1958.

Shaw, Robert. An Exposition of the Westminster Confession of Faith. Ross-shire: Christian Focus Publication, 1998.

TMEF, Aizawl Zonal Board. Souvenir: Tin Jubilee 1993-2003. Aizawl: The Truth Mission Evangelical Fellowship, 2003.

Truth Mission Evangelical Fellowship, The. Tin Jubilee: Souvenir 1989-1999. Tahan: Publishing Management board, TMEF, 1999.

Truth Mission Evangelical Fellowship, The. TMEF Dan Bu. Aizawl: TMEF Publication and Literature Board, 2001.

Truth Mission Evangelical Fellowship, The. TMEF Evangelists Sermon. Aizawl: TMEF Evangelist Board, 2001.

Truth Mission Evangelical Fellowship, The. The Truth Evangelical Fellowship (TEF) Chungchanga Synod Thuchhuah Hrilhfiahna. Aizawl: The TEF, 1997.

Vanlalbela. I Pathian Tawk Turin Inpeih Rawh. Aizawl : KTP . Chaltlang Br. , 2001.

Von Rad, G. Old Testament Theology, I. London: SCM Press Ltd., 1975.

Weingreen, J. A Practical Grammar for Classical Hebrew. Oxford: Clarendon Press, [1939], 1979.

Wenham, David. Paul: the Follower of Jesus or Founder of Christianity? Grand Rapids: William B. Eerdmans Publishing Company, 1995.

Wenham, J.W. The Elements of New Testament Greek. London: University of Cambridge, [1965] 1987.

Westminster Confession of Faith. Glasgow: Free Presbyterian Publication [1976], 1995.

Bible hrilhfiahna bute

Allen, Clifton J, ed. The Broadman Bible Commentary, vol. I. Nashville: Broadman Press, 1969.

Aune, David. Word Biblical Commentary, vol. 52A. Dallas: Word Books, Publisher, 1997.

Bernard, J.H. The International Critical Commentary: The Gospel According to St. John, vol. II. Edinburgh: T&T Clark, 1985.

Brown, R.E., Joseph A. Fitzmyer, Roland E. Murphy eds. The New Jerome Biblical Commentary. Bangalore: TPI, 2002.

Buttrick, George Arthur, et. al. The Interpreter’s Bible, vol. II. Nashville: Abingdon Press, 1953.

Calvin, John. Calvin’s Commentary, vol. I. Translated by John King. Grand Rapids: Baker Book House, 1984.

Charles, R.H. The International Critical Commentary: Revelation, vol. I. Edinburgh: T&T Clark, 1985.

Cooke, G.A. The International Critical Commentary on the Book of Ezekiel. Edinburgh: T&T Clark, 1985.

Craigie, Peter C. The New International Commentary on the Old Testament: the Book of Deuteronomy. Grand Rapids: William B Eerdmans Publishing Company, 1976.

Crandfield, C.E.B. The International Critical Commentary: the Epistle to the Romans, vol. I. Edinburgh: T&T Clark [1975], 1987.

Davies, W.M and Dale C. Allison, Jr. The International Critical Commentary: The Gospel According to Saint Matthew, vol. III. Edinburgh: T&T Clark [1997], 2000.

Gould, Ezra P. The International Critical Commentary on the Gospel According to St. Mark. Edinburgh: T&T Clark [1896], 1983.

Guelich, Robert A. Word Biblical Commentary, vol. 34A. Dallas: Word Books, Publishers, 1989.

Hamilton, Victor P. The New International Commentary on the Old Testament: the Book of Genesis. Grand Rapids: William B. Eerdmans Publishing Company, 1990.

Keck, Leander E, et al. The New Interpreter’s Bible vol. I. Nashville: Abingdon Press, 1994.

Kistemaker, Simson J. New Testament Commentary: Revelation. Grand Rapids: Baker Books, 2001.

Lane, William. The New International Commentary on the New Testament: The Gospel of Mark. Grand Rapids: William B. Eerdmans Publishing Company, 1974.

Martin, D. Michael. The New American Commentary, vol. 33. Nashville: Broadman & Holman Publishers, 1995.

Mathews, Kenneth A. The New American Commentary, vol. IA. Nashville: Broadman & Holman Publishers, 1996.

McLaren, Alexander. Exposition of Holy Scripture, Deuteronomy-I Samuel. Grand Rapids: Baker Book House, n.d.

Moo, Douglas J. The New International Commentary on the New Testament: The Epistle to the Romans. Grand Rapids: William B. Eerdmans Publishing Company, 1996.

Mounce, Robert H. The New International Commentary on the New Testament: Revelation. Grand Rapids: William B. Eerdmans Publishing Company, 1997.

Plummer, Alfred. The International Critical Commentary: the Gospel According to S. Luke. Edinburgh: T&T Clark Ltd., 1981.

Rohmingliana, Hebrai Zirlai Puitu. Aizawl: TEF Literature Board, 1994.

Skinner, John. The International Critical Commentary: Genesis. Edinburgh: T&T Clark Ltd. [1910], 1980.

Speiser, E.H. The Anchor Bible. New York: Doubleday & Inc., 1987.

Spence, H.D.M. and Joseph Exell, eds. The Pulpit Commentary: Genesis. Peabody: Hendrickson Publishers, n.d.

Spence H.D.M. and Joseph S. Exell eds. The Pulpit Commentary: Galatians. Peabody: Hendrickson Publishers, n.d.

Taylor, Vincent. The Gospel According to St. Mark (2nd Ed.). Grand Rapids: Baker Book House [1996], 1981.

Wenham, Gordon J. Word Biblical Commentary, vol. I. Waco, Texas: Word Books Publishers, 1987.

Dictionary / lexicon

Barth, G. “pisti".Exegetical Dictionary of the New Testament, vol. III. Edited by Horst Balz and Gerhard Schneider. Grand Rapids: William B. Eerdmans Publishing Company, [1993], 1994.

Brown, Francis. “Nm).”Brown Driver and Briggs Hebrew and English Lexicon. Peabody: Hendrickson Publishers, 2004.

France, R.T. “Faith.” Dictionary of Jesus and the Gospels. Edited by Joel B. Green, Scot McKnight, I. Howard Marshall. Leicester: Inter Varsity Press, 1992.

Hanson, Everett F et al. Baker’s Dictionary of Theology. Michigan: Baker Book House, [1960] 1998.

Horstmann, A. “ti", ti.” Exegetical Dictionary of the New Testament, vol. III. Edited by Horst Balz and Gerhard Schneider. Grand Rapids: William B. Eerdmans Publishing Company [1933], 1994.

Jeppen. “Nm).”Theological Dictionary of the Old Testament, vol. I. Edited by G. Johannes Botterweck and Helmer Ringgren. Grand Rapids: William B. Eerdmans Publishing Company [1974], 1990.

Langford, M.J. “Free Will.” A New Dictionary of Christian Theology. Edited by Alan Richardson and John Bowden (London: SCM Press Ltd., 1983), 218.

Luhrmann, Dieter. “Faith.” Anchor Bible Dictionary, vol. 2. Edited by David Noel Freedman. New York: Doubleday, 1992.

Michel, O. “Faith.” The New International Dictionary of New Testament Theology, vol. I. Edited by Colin Brown. Exeter Down: Paternoster Press, Ltd., 1975.

Moberly, R.W.L. “Nm).” New Dictionary of Old Testament Theology and Exegesis, vol. I. Edited by Willem VenGemeren. Carlisle: Paternoster Press, 1997.

Moris, Leon. “Faith.” Dictionary of Paul and His Letters. Edited by Gerald F. Hawthorne and Ralph P. Martin. Leicester: Inter Varsity Press, 1993.

Mounce, William D. The Analytical Lexicon to the Greek New Testament. Grand Rapids: Zondervan Publishing House, 1993.

Murray, James A.H, Henry Bradley, W.A. Craigie, eds. The Oxford English Dictionary (2nd Edition), vol. II, XVIII. Oxford: Clarendon Press [1989], 2001.

Nicole, Emile. “rxb.” New International Dictionary of the Old Testament Theology and Exegesis, vol. I. Edited by William A. VanGemeren. Carlisle: Paternoster, 1997.

Nicole, R. “Dort, Synod of.” New Dictionary of Theology. Edited by Sinclair B. Ferguson. Leicester: Inter-Varsity Press [1988], 1989.

Patrick, Dale. “Election.” The Anchor Bible Dictionary, vol. 2. Edited by David Noel Freedman. New York: Doubleday, 1992.

Pisteuw.” The Complete Word Study Dictionary: New Testament. Edited by Spiros Zodhiates. Chattanooga: AMG Publishers, 1992.

Ramsay, W.M. “Laodicea.” A Dictionary of the Bible, vol. III. Edited by James Hastings Peabody: Hendrickson Publishers, 1988.

Schweizer, “yuch.Theological Dictionary of the New Testament, vol. IX. Edited by Gerhard Friedrich. Grand Rapids: William B. Eerdmans Publishing Company [1974], 1981.

Seebass, “rxb.” Theological Dictionary of the Old Testament, vol. II. Edited by G. Johannes Botterweck and Helmer Ringgren. Grand Rapids: William B Eerdmans Publishing Company, 1995.

Spicq, Ceslas. “pisti".” Theological Lexicon of the New Testament, vol. 3. Peabody: Hendrickson Publishers, 1994.

Thompson, James W. “Melchizedek.” Harper’s Bible Dictionary. Edited by Paul J. Achtemeier. Bangalore: Theological Publication in India, 2002.

“Transgression.” The Chambers Dictionary (New Edition). New Delhi: Allied Chambers (India) Limited [2000], 2001.

Westermann, C. “#pn.” Theological Lexicon of the Old Testament, vol. 2. Edited by Ernst Jenni and Claus Westermann, translated by Mark E. Biddle. Peabody: Hendrickson Publishers, 1997.

Wildberg, H. “rxb.” Theological Lexicon of the Old Testament, vol. I. Edited by Ernst Jenni and Claus Westermann. Peabody: Hendrickson Publishers, 1997.

Bible.

Amplified Bible, The.

Biblia Hebraica Stuttgartensia.

Christian Community Bible.

Contemporary English Version.

Douay Version.

Greek New Testament, The. (4th ed. UBS)

James Moffatt Translation.

Jerusalem Bible, The.

Jerusalem Bible, The. (Koren Publishers, Jerusalem).

King James Version.

New American Bible.

New American Standard Bible, The.

New American Standard Translation. The.

New Century Bible.

New Century Version.

New English Bible, The.

New International Reader’s Version, The.

New International Version.

New Jerusalem Bible, The.

New King James Version.

New Oxford Annotated Bible, The.

New Revised Standard Version.

Pathian Lehkhabu Thianghlim (C.L. Re-edited).

Pathian Lehkhabu Thianghlim (O.V. Reference).

Revised English Bible, The.

Revised Standard Version.

TANAKH The Holy Scripture.

Thompson Chain References.

Lehkhabu anga tihchhuah lohte:

Leaders Committee, Methodist Kohhran, Tuingo Society hnen a\anga Pu Zohmangaiha, IRS, Chhinga veng, Aizawl hnena lehkhathawn photo copy.

Rev. Zokima (District Chairman, Methodist Kohhran, Chanmari West, Aizawl)-in Pu Zohmangaiha, IRS, Chhinga veng, Aizawl hnena ni 24.7.1993-a a lehkhathawn photo copy.

C.Lal\anliana leh Lalramliana Pachuau, Truth Evangelical Fellowship Chhuina. (Cyclostyled).

TEF Zirtirna Chhuina Report by the Faculty, Aizawl Theological College

M. Th zirna atana Thuthlung Thar hrilhfiahna kaihhruaina. Hei hi BD I yr. kan nih laia handout kan dawn a ni. German mi thiamin Thuthlung Thar zir bingna atana a ruahman a ni.

chanchinbu:

Kawlramthanga, “Tisa leh Thlarau Dan,” Thutak Puangtu No. 68 (February, 2005): 18.

Vanlalthlana, “Mizoram Presbyterian Kohhran leh Thurin,” Didakhe, Vol XXX, No. 6 (Nov-Dec, 2001): 8.

Chuau\huama, “Theologian Hmingthang Dietrich Bonhoeffer Chanchin (1906-1945),” Didakhe, vol XVII, No. 3 (July-August, 1988): 19.

Lamtawi Hmante

A.B.D. - Anchor Bible Dictionary.

B.C. - Before Christ (Before Common Era [B.C.E] an ti bawk.

B.D.B. - Brown Driver and Briggs Hebrew and English Lexicon.

A.D - Anno Donimi (Common Era [C.E] an ti bawk. Isua pian a\anga kum chhiarna bi)

Cf. - Confer (khaikhin rawh tihna).

Chro - Chronicles.

C/c.a. - Circa (vel).

Kol - Kolossa.

Kor - Korinth

Dan - Daniel.

Deut - Deuteronomy.

Thur - Thuhriltu.

Ed - editor/edition.

EDNT - Exegetical Dictionary of the New Testament.

e.g. - exempli gratia (entirna).
Eph - Ephesi.

Est - Esther.

Et al - et alii (leh a dangte-lehkhabu siamtu [editor] pakhat aia tam, ziahlan loh an awm tih chhinchhiahna).

Ex - Exodus.

Ez - Ezra.

f., ff. - (Bible chang) a zawm zel.

Gal - Galatians.

Gen - Genesis.

Hab - Habakuka.

Heb - Hebrai.

Hos - Hosea

Ibid. - ibidem (thu lakna hnar thuhmun/a chunga lehkhabu hman ami vêk hi tihna).

ICC - International Critical Commentary

Is - Isaia.

Jer - Jeremia.

Joh - Johana.

Job - Joba.

Jos - Josua.

Lal - Lalte.

KJV - King James Version (Bible lehlin pakhat hming).

Lev - Leviticus.

Lk - Luka.

LXX - Septuagint, Greek \awng Thuthlung Hlui.

Mal - Malakia.

Mik - Mika.

Mk - Marka.

Mt - Matthaia.

n.d - He lehkhabu an chhuah (publish) hun hi ziah a ni lo tihna.

Neh - Nehemia.

NIV - New International Version (Bible lehlin pakhat hming).

NKJV - New King James Version (Bible lehlin pakhat hming).
NRSV - New Revised Standard Version (Bible lehlin pakhat hming)

Num - Numbers.

Phil - Philippi..

Phlm - Philemona.

Thuf - Thufingte.

Sâm - Sâm.

Thup - Thupuan.

Rom - Rom.

RSV - Revised Standard Version (Bible lehlin pakhat hming).
Sam - Samuela.

TDNT - Theological Dictionary of the New Testament.
TDOT - Theological Dictionary of the Old Testament.
Tim - Timothea.

TLNT - Theological Lexicon of the New Testament.

TLOT - Theological Lexicon of the Old Testament.

TMEF - The Truth Mission Evangelical Fellowship.

Vol (s) - Volume (s).

Zak - Zakaria.



[1] Vanlalchhuanawma, ed., Westminster Thurin leh Welsh Thurin (Durtlang: Calvin Study Centre, Aizawl Theological College, 2003), 16, 17.

[2] W.M. Ramsay, “Laodicea,” A Dictionary of the Bible, vol. III, edited by James Hastings (Peabody: Hendrickson Publishers, 1988), 44.

[3] R.H. Charles, ICC: Revelation, vol. I, 93.

[4] Ramsay, A Dictionary of the Bible, vol. III, 44.

[5] Charles, ICC: Revelation, vol. I, 93.

[6] Robert H. Mounce, The New International Commentary on the New Testament, the Book of Revelation (Grand Rapids: William B. Eerdmans Publishing Company, 19970), 124.

[7] J. Weingreen, A Practical Grammar for Classical Hebrew (Oxford:: Clarendon Press, [1939], 1979), 100.

BUNG 12

bung 12

Thiltithei mi Nung Hrang Ang Maia Rinna Sawina (Personification Of Faith As The Subject)

Rohmingliana sawi dan chuan rinna chu chatuan minung a ni a,[1] meipui, sakeibaknei leh khandaih a\anga Daniala, Sadraka, Mesaka, leh Abednegoate chhanchhuaktu kha he rinna hi a ni.[2] Hebrai Lehkhathawn bung 11-na-in ‘rinnain’ tia a sawite kha rinna hi thil titu (subject) a nihzia tarlanna niin, khawtual \awnga a sawi tum phawk thei tur ang chi chu, ‘Thlawhtheihnain Muana chu Delhi-ah a kal, bus-in Thanga chu Lungleiah a kal…’ tihna ang hi a ni a ti bawk.[3] Nova lawng tuktîra, Abrahama hmuh loh ram pantîrtu kha he rinna bawk hi a ni a ti zui a.[4]

II Kor. 13:5-a “Rinnaah chuan in awm emaw, nangmahni ngei inchhin thin ula…” tih thua ‘rinnaah chuan in awm emaw’ tia a sawi hi HMUN (place) a ni a. ‘Aizawlah chuan in awm emaw, Delhi-ah chuan in awm emaw infiah thin rawh u’ tihna ang a ni a ti bawk.[5] TMEF sawi dan chuan rinna chu Pathianin mihring a rawn zawmna a ni a.[6] Lazara rinna chu Isuaa awm Pathian thu kha a ni a. Chu Isua thu ngei chuan Lazara kha a kai tho ta bawk a. Chuvangin Lazara tinungtu chu rinna a ni tihna a ni.[7] Jak. 2:17-ah “Chutiang bawkin rinna chu thiltih nei lovin amah chauhva a awm chuan thi a ni” tih thu kan hmu a. Chuvangin rinna dik tak chu a che thei a, a nung a, ringtu chu thil a tihtîr ngei ngei thin tiin an zirtir.[8]

TMEF zirtir dan chuan rinna chu nunna leh taksa pawh nei ni awm takin a lang a. Thlarau Thianghlim nen an inang ti bîk chiah lo mah sela rinna hnathawh an sawite hi Thlarau Thianghlim hnathawh thinte an ni a. An pawm emaw pawm lo emaw, Thlarau Thianghlim leh rinna hi an hre hrang lo niin a lang. A chhan lian tak nia lang chu rinna (faith) hi Pathian hnen a\ang chauhva lo chhuak nia an hrilhfiah thin vang a ni thei ang.

Paula hian rinna tih thu hi a hmang daihzai khawp mai. Hmanna chi hrang hrang heng- Kohhran pum pui (whole church-Gal. 6:10) sawi nan te, Kristian zirtirna (the body of Christian teahching-I Kor. 16:13) leh thil dang sawi nan (Phil. 1:27) a hmang a. I Kor. 16:13 thu-ah hian ‘rinnaah ding nghet ula’ tih hman a ni nain he rinna hi nghet taka dinna tur hmun [place] ni lovin Kristian zirtirna sawina a ni tiin Moris-a chuan a hrilhfiah.[9]

Heng Bible chânga a lan dan chuan rinna hi thil nung dang, mihring pawn lam a\anga thil rawn ti thintu (a subject from extra human being) niin a lang lo. Moris-a vek hian II Kor. 13:5 hi hrilhfiahin ‘Krista chu in la ring reng em tih infiah rawh u’ (test whether you still trust Christ) tihna a ni a ti bawk.[10] Rinna hmunah chuan in la awm reng em? (entir nan, Aizawlah chuan in la awm reng em?) tihna lam a kawh hû hmel loh. Mihring chu rinna hmuna (place) ding peu al reng tura kan beisei chuan kan bo pilril lutuk thei tlat.

Isua Krista kan la ring reng em tih infiah tura sawmna/hriattîrna a ni a. Hnam dang \awngkauchheh zawng zawng hi Mizo \awngkauchheh nen inang diak diaka ngaih loh hram a \ha. =awng hmang inhlat lutuk a ngial a ngana lehlin zawh vek hian a châng chuan a thuchah a bo \hak thei a ni. Chuvangin fimkhur a ngai khawp mai.

Rinna hi pawimawh eltîang mah sela chhandamtu leh minung dang, thiltitu ber ang chuan hman a ni ngai lo; mihring leh Pathian inzawmna a ni zawk. ‘Pathian leh mihring inzawmna’ tih ai pawhin ‘mihring leh Pathian inzawmna,’ mihring a\anga Pathian, ti zawng hian sawi ila a inkahpup chaw zawkin ka hria; ring tur kher hi chuan mihring mawh hi a langsar tawh zawk tlat.

Barth-a hrilhfiahna hi thil pawimawh tak a tling phak a ni. A sawi dan chuan rinna chu ‘Kristaa Pathian hnathawh, chhandamna thu puanchhuah pawmna’ (the acceptance of salvation proclamation of God’s action in Christ) a ni a.[11] Kan sawi fo tawh angin rinna chu Pathian thu pawmna a ni. He hrilhfiahnaah ngei pawh hian pawm tih thu hi ri ring viau mah sela Pathian hnathawh hi thailan lohvin a awm chuang lo. Krista kal tlanga a thu pawm chu a thu laipui a ni mai zawk a ni.

Kawng leh lam a\anga thlir chuan rinna hi mihring/minunga chān (personify) chu a ni teh meuh mai a (Gal. 3:23, 25); amaherawhchu pawmna (acceptance) hmanga chhan lêtna a nih dan hi a langsar lo ngai chuang lo. Mihring/minunga chānna (personification-minunga chānna tih hi chang-transform emaw change into emaw ni lovin mihring anga nihtir/lantir/ngai sawina a ni) tih awmzia hrim hrim pawh hi hriat chian a ngai khawp mai.

Mihringah a chang emaw mihring a ni ta tihna ni lovin mihring ang maiin sawi a ni tihna emaw mihringa chān tihna emaw a ni. Gal. 3:23 leh 25-a rinna lo thleng thu Paulan a sawi pawh hian rinna chu a personify (mihring ni mai awmin) mai a ni.[12] Rinna chu taksa nei, lo thleng ruau ruau ang maia sawi chian a ni a; mahse chu chu a sawi tum ber a ni lo. Hmuh theih loh leh khawih theih loh thu khirh khân chu hriatthiam harsa zâwnga lantir hrâm lovin, a fiah zâwk nan a personify mai zawk niin a lang.

Isua thil mak tih chungchangah khan rinna thûk tak a inphum thin a. Isua tihdamna leh puihna beiseia lo kalten Amah pan an duhna rilru kha eng dang vang mah ni lovin an rin vang a ni a. Kha rilru kha an rinna chu a ni.[13] Krista chhandamna dawn dan kawng khat a awm a, chu chu rinna hmangin a ni tiin Paulan vawi tam tak a sawi lang bawk. Chu rinna chu Kristaa Pathian hmangaihna chhan lêtna hi a ni (Rom. 10:17).[14] Heng thu hrang hrangte hian rinna chu mihring pawn lam a\anga lo lût a nihna lam ai chuan mihring a\anga lo chhuak niin an tarlang thin.

Thuthlung Thar zirnaa mithiam leh lar chungchuang tak G.E Ladd-a chuan rinna chu ‘ringtu leh Krista inkara inpumpêkna leh mimal taka inzawmna/inpumkhatna awm hi a ni’ (complete commitment and personal union between the believer and Christ) a ti a.[15] Hebrai Lehkhathawna rinna pawh kha (Heb. 11:1) hrilhfiahin ‘mita hmuh theih loh Pathian khawvel hmu thei tura hriatna leh chu khawvel ngei chu (ringtu) nuna thil pawimawh ber nihtirtu chu a ni’ (faith is the faculty to perceive the reality of the unseen world of God and to make it the primary object of one’s life) a ti nghe nghe a.[16]

|awngkam hrana sawi dawn chuan Ladd-a hian rinna chu mihring pawn lam (extra human) a\anga chhuak angin a ngai lova, hriatna (faculty), mihring chhungril ami, mihring leh Pathian inzawmna hna thawktu chu a sawi zawk a ni. Van lam chhuak chauh nia hriatna hian rinna chu Thlarau Thianghlim ang maia minung thiltithei leh Trinity zinga pakhat ang mai a nihtîr a. Trinity duh khawp lohna leh minung pali lai awmtîrna hi duh lo chung pawhin a cho chhuak rêng rêng a ni.

Kawng lehlamah chuan rinna minunga chānna (personification) hian rinna sadâi a \hiat em em lo thei tho bawk a. Pathian thu chîkna leh luhchilh zelna hmanrua atana hman a nih phei chuan a huatthlala lem lo mai thei. Kan sawi tawh angin rinna hi chu Paula ngei pawhin minungah a chān ngei a ni (Gal. 3:23, 25). Nimahsela minunga chān dan tawk thiam leh personification hrim hrim hi hriatthiam dik a \ul a ni. Thlarau Thianghlim ang maia minung hranpa, RINNA tia vuah hi a awm thu Bible-ah a lang lova. Minunga chān (personify) theihna \anfung tur Bible châng chu a awm nual thei anga, mahse chu’ng chuan rinna chu minung, a hrana awm, rinna tia koh chu a ni tiin a zirtir ngai lo. Mihring, Pathiana a innghah pumhlûm theihna chhan, a hriatna leh rin tlatna kha a rinna chu a ni zawk.

Greek Bible-a pivsti~ (pistis) zawng zawng hi faith tiin Sap \awng Bible-ah lehlin vek a ni lova (vawi tam kan sawi tawh); faith tia lehlin zawng zawng pawh chu Mizo \awng Bible-ah rinna tia lehlin a ni kher chuang lo. A chhan chu a thumal hmanna hun leh hmun (context) a zira a sawitû sawi tum dan mil zela lehlin a ni thin. A eng emaw lai chauh kal fawrpuia thurin chher chawp hi Pathian \ihtute tan a tih chi loh va, Pathian thu a duhtui lohthlâk bawk.

Rinna personification hian pawi khawih thuiin lang lo mah sela a sawi zuina-in (presentation leh interpretation) a zir thin loh avang em maw ni, mimal rinna leh nun kawngah chiaina, mahni inrinhlelhna leh inhriatthiam lohna a hring chhuak thin a. Pathian thu kalpui danah (theology) te, mimal thlarau nunah te leh Kohhran anga nun honaah te inlungrual lohna leh inhmuhmawhna te a thlen thin a ni. A chhan lian tak pakhat chu Mizoram Kohhran tlangpui zirtirna nen a insut vang a ni.



[1] Rohmingliana, Theological Debate, 69, 72.

[2] Ibid., 59, 68.

[3] Rohmingliana, Theological Debate, 58).

[4] Ibid., 58.

[5] Rohmingliana, Sermon Ropui (Aizawl: TMEF Literature & Publication Board, 2005), 21.

[6] Rohmingliana, Theological Debate, 62.

[7] Rohmingliana, Zion Panna, 84.

[8] Ibid., 86.

[9] Moris, Dictionary of Paul, 290.

[10] Ibid.

[11] Barth, EDNT, III, 93.

[12] Barth, EDNT, III, 95.

[13] David Wenham, Paul: the Follower of Jesus or Founder of Christianity? (Grand Rapids: William B. Eerdmans Publishing Company, 1995), 47.

[14] Ibid., 67, 68.

[15] George Eldon Ladd, A Theology of the New Testament (Grand Rapids: William B. Eerdmans Publishing Company [1974], 1998), 308.

[16] Ibid., 631.