Zawnawlna

Friday, April 1, 2011

Bung 2na

Bung 2
Duhthlanna zalên chungchânga TMEF zirtirna
Thuhmahruai:
‘Duhthlanna zalên’ leh ‘rinna’ chungchanga inhnialna hi a khirhkhanin chuti maia tawp thei pawh a ni lo. Tlûk hma leh tlûk hnua mihringte zalenna neih chin pawh a inthlauh hmel viau va. Duhthlanna zalên hi Bible \awngkam chiah chu a ni lo. Bible hian fiah kek kawkin a sawi lova, a thu in phumna chângte pawh hrilhfiah sual awl tak an ni hlawm. ‘Rinna’ tih erawh hi chu kawng hrang hranga hmannate nen phei chuan Thuthlung Hlui leh Thuthlung Tharah kan hmu tam hle a; amaherawhchu rinna hian ze hrang leh hnathawh a ngah em avangin a buaithlak tham a. Chuvangin kam hnih khat leka thutlûkna siam mai hleih theih a ni lo. A buaithlak avang maia kal kân chi erawh a ni der thung lo. An pawimawhna a lianin ringtu nunah thil pawimawh berte zinga mi an ni.
Heng thil pahnihte (Duhthlanna leh Rinna) pawh hi TMEF zirtirna laimu an nih avangin fiah tak takin an sawi \hin a. Chuvangin an zirtirna hi a chiang thei ang bera sawi tum ila.
1. Duhthlanna zalên.
Mihring nun chhunga duhthlanna inbuan awm reng \hin hi tu tan mah hai rual a ni lova. Thil \ha hre reng chung sia ti thei leh ti duh chuang si lo, inchhîrna tur mang mang pawh tihreh lo leh \hin mihring kan ni a. A chhia leh a \ha thlang tura rilru insual leh sual lama rilru âwn tlat \hin sawifiahna tur leh Pathian hnathawh avanga harsa chung chunga pawha Pathian kan thlan leh nge nge \hinna hrilhfiah turin TMEF chuan duhthlanna zalên hi chi hnihin an then a-duhna zalên (free will) leh duhthlanna zalên (free choice) tiin.
(i) Duhna zalên.
TMEF zirtir dan chuan Duhthlanna zalên neitu dik tak chu Pathian a ni a. Ama thua lei leh van siam a, Ama thu veka thil siam tinrengte din chhuaktu leh A duh huna tiboral \hin a, A duh huna awmtîr theia, A duh huna la khawm leh mai \hin Pathian a ni. Pathian chuan Ama anpuiin mihring a siam a. Ama anpui mihringah chuan Ama anpui bawk mihring thlarau chu A din a. Chu mihring thlarau chu Pathianin A chenna bîka tana A buatsaih chu a ni. Mihringah Pathian A lo chen hian kan thlarauvah A chengin, kan nunna (soul) tithianghlimin A in atana hmangin A tithianghlim \hin. Keimahnia a rawn chenna kan thlarauvah chuan Ama zia rawn daha, rawn \awmin mihring thlarau chuan Pathian hnena mi Free will a chang \hin. Pathian angchhung pawn lamah chuan mihring thlarauvin zalenna pakhat mah a nei lova. Pathian angchhungah chauh a tih tur a ti thei \hin a ni. Eden bawhchhiat hnu-ah chuan mihring thlarauvin zalenna pakhat mah a nei lo mai ni lovin mitthi a ni a, amah mai chuan Pathian pawh a ring thei lo.[1]
Mihring thlarau duhthlanna chu Pathian Thlarau nen an inkawpa pum khata an awm hnu-ah chauh a lo zalen thei \hin a ni. Mihring thlarau zalenna chu Pathian hnathawh a\anga lo awm thei a ni a. Eden huana mihring awm laia an lo neih tawh, bawhchhiatna avanga an hloh leh tak zalenna kha duhthlanna zalên (free will) chu a ni a. Hetih hun laia mihring thlarau zalenna hi tuna kan neih duhthlanna kan tih nen hi chuan inhlat tak a ni a, Pathian thuneihna hnuaia zalenna a ni.[2]
Innghah nan Bible chang thenkhat[3] la chhuakin duhna zalên (free will) chu Pathian hnam thlan, Pathian fa nihna chang, Pathian dan zawmtuten mahni duhthua (free will) Pathian an biakna hi a ni an ti a. Hei hi fa ni tura duhthlang emaw, thil dang thlanna emaw a ni lo. Pathian fa, thlarau nun neiten Thlarau Thianghlim tihzalenna kan chan hnu-ah Pathian biak \ulna mahni ngeiin kan lo nei ta a. Chu Pathian biakna chu Krista Thlarau Thianghlim kal tlang anih avangin duh vang renga thlanna, duhna zalên (free will) a ni an ti.[4]
Rohmingliana vek hian sawi zelin duhthlanna zalên awmzia chu, Pathian thu nung chu mihringah a lo awm a, kan duh anga awmna ni lo, Pathian thu nungin mihring a neih pumhlum avanga duhthlanna thianghlim (duh duh thlang thei ni lovin) Pathian chauh thlang \hin, duhthlanna zalên, engmah hlauh nei lo, a thlan anga pianga hlawhtling \hin duhthlanna, Pathian chezia chu a ni zawk a ti.[5] Thlarau lam thilah chuan duhthlanna tihchhiatsak, chhia leh tha hre tawh lo, mitthi, bengchhet, mitdel, saruak, ring thei lo, thlang thei lo etc. a ni na-in mihringah chuan chhia leh tha hria, duhthlang thei, ngaihtuahna nei a ni thung.[6]
(ii) Duhthlanna zalên (Free Choice).
Mihring leh thlarau hnathawh thliar hran nana an thu hman pakhat chu duhthlanna zalên (free choice) tih hi a ni. Hei hi duhna zalên (free will) nen kha chuan inang lo tak a ni. Thlang tura zalenna a ni a. Hetiang hi Bible châng hmun tam takah kan hmu.[7] Duhthlanna zalên chu select/elect/prefer/choose (thlang) nen inanga hman a ni awm e. Duhthlanna zalên chu Setana leh Pathian hnâwlna emaw thlanna emaw ni lovin, mihring tlu chhe tawh pawhin taksaa tih tur leh tih loh tur te, Pathian thu awmsa, a zawm tur leh zawm loh tur thlanna an ni.[8]
Pathianin vaivuta mihring a siam a, a hnara thaw a zuk thawkluh chiah khan hlum, milim chuan nunna (soul) a rawn nei ta a. Chu minung (soul) chuan duhthlanna zalên (free choice) a nei a. Duhthlang tura a mawhphurhna pawh Pathianin a hrilh nghal a. Huana thing rah tinrengte chu an duh duh an ei thei tih a hrilh bawk a. Leia thil awm mita hmuh, a ri hriat theih, leia thil awmte chu duhthlanna zalên hmangin a duh a thlangin thutawp siamin aw leh aih ti turin mihringin mawhphurhna a nei a. Adaman rannung dangte aia Evi a thlan zawkna hi a duhthlanna zalên chu a ni. He duhthlanna zalên hi taksaa kan tih tur leh tih loh turte thlanna chu a ni a. Bawhchhiat hnuah pawh mihringten kan la nei zel a ni.[9] Mahni ngaiha \ha kan tih zâwng apiang thlanna a ni bawk. Inkhawm \ha ti chu a inkhawm a, zu in \ha titu chuan zu a in mai. Pianthar hma chuan Pathian dona lam a thlang tam zawk a, pianthar hnuah erawh chuan tihthianghlimna a dawn hnu-ah taksa chu Pathian tana hlanin ama duhna ngeiin martarna chenin a thlang thei. Pathian hmingin hrehawm tinreng a tuar thei a, thil bawlhhlawh lakah a taksa a thiarfihlim \hin.[10]
He duhthlanna hi Pathian Thlarau awm lohna hmunah chuan a zalên ve em em a ni. Tisa chuan a duh duh a thlang thei a, a thlan apiang erawh a nei chuang lova, a nei thei bawk hek lo. A changin \hat a thlang a, a changin sualte pawh a thlang bawk \hin a. |hat a thlan avangin a sual a tireh thei chuang lova. Sual a thlana a tihsual lai pawhin \hat a duhna a reh hlen chuang bawk lo. Pathian duhzâwnga zalenna a ni ve lova. Setanan ama duh duh a thlan theihna, Pathian ang maia independent taka a khawsakna, ama duh duh a thlan theihna zalenna a ni tlat a ni. Chu tisa duhthlanna chu Bible-in chhe lai let der a tih kha a ni.[11] Tisa chuan eng anga nasa pawhin Pathian hi thlang \hin mah sela, a thlarau chuan vana a lungdi (Krista) chu a tawng fuh thei chuang lo.[12]
Duhna zalên (free will) leh duhthlanna zalên (free choice) hi thil \angrual leh inkawp tlat a ni a. Nimahsela a hmasa zawk tur leh a hnuhnung zawk tur a awm a ni. Hei hi Evi tlûk thu-ah khan a lang chiang hle. Thlemthluka a awm (lai) khan a duhna zalên (free will) chu Setanan a hmin hmasa zet a; a duhthlanna zalên (free choice)-in a taksa tichein a kut ngeiin thei rah chu a lova, a ei ta a ni.[13] thing rah an ei velleh khan a eitirtu Setana duhthlanna kha anmahni-ah a lo awm ta a. Chutichuan mihringin kan lo neih tâk hi chu duhthlanna zalên ni lovin duhthlang si a duh anga awm thei si lo, duhthlanna saltang a ni ta a ni.[14] Tichuan mihring thlarau chu thi, ring thei lo a lo ni ta a.[15] Mahse Pathianin khawngaihna-in chu thlarau thi lai ngat chu min tihnunsak ta a ni tiin an zirtir.[16]
(iii) Bible-a an Tanfungte:
Duhna zalên leh duhthlanna zalên danglamna leh an inlaichinna tichiang turin TMEF-te chuan Bible châng \henkhat la chhuakin an mahni remchan dan angin an hrilhfiah nghal zel bawk a.
(a) Genesis 3:1-13
Tin, LALPA Pathianin ramsa a siam zawng zawngah chuan rûl a fing vervêk ber a. Tichuan ani chuan hmeichhe hnênah chuan, “Pathianin, ‘Huana \hing rah rêng rêng hi in ei tûr a ni lo,’ a ti elo maw?” a ti a. Tin, hmeichhia chuan rûl hnênah chuan, “Ti lo ve, huana \hing rahte hi kan ei thei asin: huan lai taka \hing awm rah erawh chu Pathianin, ‘In ei tûr a ni lo, tawh pawh in tawk tûr a ni lo, chutilochuan in thi ang,’ a ti a ni” a ti a. Tin, rûl chuan hmeichhe hnênah chuan, “Thi teh suh e: in ei nî apang chuan in mit a lo vâr ang a, a chhia leh tha hriain Pathian ang in lo ni dâwn tih Pathianin a hre reng a nih chu,” a ti a. Tichuan hmeichhia chuan \hing rah chu ei mi a ni tih leh, mit la tak a ni tih leh, mi tifing tûrin \hing rah îtawm tak a ni tih a hriat chuan \hing a rah \henkhat chu a lo va, a ei ta a; tin, a pasal a pe ve a, a ni pawhin a ei ve ta a. Tichuan an pahnih chuan an mit a lo vâr a, saruak an nih an lo inhre ta a; tichuan theipui hnah an \hui khâwm a, pawnfên an insiam chawp a. Tin, LALPA Pathian chu huana tlai nî nêma a lêng thâwm chu an lo hria a: tichuan Adama leh a nupui chuan huana \hing zîngah chuan LALPA Pathian chu an lo bihrûksan ta a. Tin, LALPA Pathian chuan Adama chu a ko va, a hnênah, “Khawiah nge i awm?” a ti a. Tin, ani chuan, “Huana i thâwm ka hria a, saruaka awm ka nih avângin ka hlau ta a; tichuan ka biru ta a ni,” a ti a. Tin, a ni chuan, “Saruak i nih tuin nge hrilh che? \hing rah ei loh tûr ka tih tlat che kha i ei ta a ni maw?” a ti a. Tin, Adama chuan, “Mi awmpui tûra i hmeichhe mi pêk ngei khân \hing rah chu mi pe a, ka ei ta a ni,” a ti a. Tin, LALPA Pathian chuan hmeichhe hnênah, “I thiltih hi eng tizia nge ni le?” a ti a. Tin, hmeichhia chuan “Rûlin mi tihder a, ka ei ta a ni,” a ti a.
Evi leh Adama khan anmahni duhthlanna-in thei kha an ei lova, Setana thlarau, Setana duhthlanna-in a neih pumhlum avanga ei an ni. Bum an ni bawk. thing rah ei îttu kha Evi thinlung ni lovin thlemtû (Setana) thinlung, mihringa rawn inlâr a ni zawk a. Setana thlarau, mihringa lo lut, mihring tisa hriatnaa rawn tâl chhuak zawk chu a ni an ti a. thing rah an ei hma khân sualin a fan chhuah vek tawh avangin sual mizia chu anmahni-ah, an hriatnaah awm tawhin a lo tal vel a. thing rah ei a\anga mihringin a chhia leh a \ha hriatna kan neih hi Pathian lakah hnawhchhuah a ni tawh a. Pathian chhungah a lut thei tawh lo a ni. Chutichuan rinna lem te, duhthlanna lem te, hmangaihna lem te, \hatna lem te kan nei ta a ni.[17]
Pathian thupêk hnâwla tisual lui an ni lova; Amah duh loh leh phatsan vanga thing rah ei pawh an ni lo. Setana hmêl\hatna leh îtawmna leh a thiltihtheihna chuan a bum a, a tihder a, an hriatna a tihkhawlohsak avangin Pathian thupêk bawhchhiain thing rah ei phal loh kha an ei ta a ni. Adama ngei pawh khan Pathian aia rûl a duh zawk avanga ei a ni lova; a nupui a hmangaih em avanga ei a ni zawk. Thlarau lamah a nupui chu a thi ta si a, a nupui thihna sual mawh zawng zawng chu hmangaihnain a la zo vek a, a thihchilh tawp mai a ni tiin Adama tihsual chhan an sawi.[18] An duhthlanna avanga bawhchhiat ni, lovin Setanan a pâwnglak a ni an ti a ni ber a. Adama ngat phei chu bum pawh ni lovin ama duh thu ngeia ei lui, bawhchhe lui an ni tih (an hriat loh hlanin) an sawi chiang khawp mai.
A dik chiah chuan Evin a chhia leh a tha hriatna thing rah a ei khan Pathian hnawla Setana a duh zawk avanga ei a ni lova; rûlin (Diabolan) a bum a, a tihder a, a hriatna a tihkhawlohsak vek avanga ei ta a ni zawk. Evin thing rah a ei hma khan a hriatna leh mit khaw hmuh dan chenin rûlin a tihdanglamsak vek a ni (Gen 3:6) an ti.[19]
(b) Deuteronomy 30:19
In hmaah nunna leh thihna, malsawmna leh ânchhia ka dah tih tunah hian in chungchang thua hretu atan lei leh van ka ko a ni; chutichuan nunna chu thlang rawh u, in nun theih nan, nangni leh in thlahte nen.
He Bible chângah hian thlan tur pahnih-nunna leh thihna chhawp chhuah a ni a. Mipuite hi an nun theih nan nunna thlang tura rawn an ni bawk. He thu hi piangthar rih lote hnena thlang tura sâwmna a ni lo; a chhan chu anmahni-ah thlan theihna a awm lo. Duhthlanna zalên (free will) hmang tura Piangthar tawhte sawmna a ni zawk an ti a. Ringtu-ah hian nun chi hnih a awm kawp a: 1) kan thlarauvah Krista nunna chu a nung a; 2) kan thinlungah hian mihring hluizia a awm a, nunna nun leh thihna nun chu. Duhthlangtu tur bera chu kan thlarau hi a ni a. Nunna Krista nge a thlan dawn thihna (Diabola) chu? ‘Nunna chu thlang rawh u, in nun theih nan’ min ti a ni. He chang hi piangthar rih lote hnena duhthlang tura sawmna a ni lo. Piangthar loteah chuan thihna nun (mihring thinlung) chauh a awm avangin anmahni-ah duhthlan tur a la awm ve lo. Piangthar tawh, thutak pawh tawh, an mihring thinlung chu thihna (Diabola, ramhuai) a ni tih pawh hre tawh, Krista chauh chu an tan nunna awm chhun a ni tih hre tawhte hnenah an thlarau chu duhthlang tura sawmna a ni e tiin Rohminglianan a sawi.[20] He changah hian free will zawk hman a niin a lang.
(c) Thupuan 3:20
Ngai teh, kawngkhar bula dingin ka kik hi; tupawhin ka aw hriaa kawng a hawn chuan a hnenah ka lut ang a, a hnenah zanriah ka ei ang a, ani pawhin ka hnenah a ei bawk ang.
Hei pawh hi duhthlanna zalên (free choice) kha a nih leh hmel loh. Nun neiloten duh an thlanna a ni lo. Pathian aw hre tur an thlarau a la nun loh avangin Pathian aw an hre thei lo. An beng a la ngawng tlat a ni. Ama aw, a kik thawm lo hre thei tur chuan kan thlarauvah Krista tho leh thlarau a lo nun chauhvin kan hre thei a ni. Pathian aw (kik thawm) chu mihring mita hmuh theih loh, benga hriat theih loh, thinlunga lut ngai lo a nih avangin nun neitute hnenah chauh, kawngkhar lo hawn leh hawn lohva duhthlang tura min sawmna a ni tiin Rohmingliana vek hian a sawi.[21] An sawi dan chuan piangthar lote hian Pathian nei thei turin englai mahin duhthlan theihna an nei lovin thlang tura sawm pawh an ni ngai lo an tihna a ni ber a. Piangthar tura duhthlan lam ai chuan piangtharte duhthlanna an sawi uar zawk a. Piangthar lote chu koh pawh an ni lo hrim hrim a ni an tihna a ni.


[1] Rohmingliana, An Zawhna, 18.
[2] Rohmingliana, An La Varpawh, 58.
[3] Sam 78:68; Eph 1:4; I Thes 2:13; Deut 12:6, 17, 16: 10, 23:23, 18:5, 15; I Chro 16:13; Zak 1:17; Joh 15:16; Lev 22: 18-23, 23:28; Num 15:3, 29:39; II Chro 31:14; Ezr 1:4, 3:5, 7:16, 8:28; Sam 119:108 etc. Rohmingliana, Dona Avanga, 30-32.
[4] Ibid., 32-33.
[5] Rohmingliana, Zion Panna, 231.
[6] Rohmingliana, Evangelical Miropuite, 226.
[7] Ex 17:9; Jos 24:14; I Sam 17:8; II Sam 16:18, 17:1, 24:12; Job 17:15, 9:14, 34:4; Thuf 1:29; Is 14:42; Phil 1:22; Heb 11:25; Deut 30:19.
[8] Rohmingliana, Dona Avanga, 35.
[9] Rohmingliana, An Zawhna, 16, 17.
[10] Ibid., 19.
[11] Rohmingliana, An La Varpawh, 58.
[12] Ibid., 59.
[13] Rohmingliana, Dona Avanga, 120.
[14] Rohmingliana, Zion Panna, 234.
[15] Rohmingliana, An Zawhna, 18.
[16] Ibid., 20.
[17] Rohmingliana, Zion Panna, 233-235.
[18] Rohmingliana, An La Varpawh, 12.
[19] Ibid., 10.
[20] Rohmingliana, An La Varpawh, 110f.
[21] Rohmingliana, An La Varpawh, 113.

No comments:

Post a Comment