Zawnawlna

Friday, April 1, 2011

BUNG 11

BUNG 11

Rinna (faith) chu khawi a|anga lo awm nge?

II Tim. 1:13-a “Krista Isuaa awm rinna…” (‘Krista Isuaa rinna…’ C.L Re-edited) tih te, Eph. 1:15-a “…Lalpa Isuaa rinna…” (‘…Lalpa Isua in rinna…’ C.L Re-edited) tihte leh Mk. 5:25-34, 10:52 etc. \anchhanin TMEF chuan rinna chu Pathian/Kristâ ta niin an zirtir a.[1] Hmeichhe thipût rinna (Mk. 5:25-34) leh Bartimaia rinna (Mk. 10:52) hi anmahni ta, anmahnî rinna ni lovin Isuaa awm rinna a ni a. Chu rinna chu Isua ni mai lovin Isuaa awm, Isua ta, Isua nun, mihring thlarauva rawn cheng, Pathian thu nung, ringtu nun chhunga lo awm ta hi (rinna chu) a ni tiin Rohmingliana chuan a sawi.[2]

TMEF hian rinna chi hnih awm thu an zirtir a. Pakhat zawk chu mihring a\anga chhuak rinna (belief), Pathian hnâwl hnu a ni a.[3] Chu rinna chu rinna thi, ramhuaite rinna ang chauh hi a ni.[4] A dang leh chu rinna nung, Pathian thilthlawnpêk a ni an ti a.[5]

A chunga Bible châng (II Tim. 1:13 leh Eph. 1:15) kan tarlanah khian \anfung remchâng tak, ‘Isuaa awm rinna’ tih sawina ni awm tak a awm ve ve a. A \awngbul (Greek) lamah pawh a ni tho mai (faith in Christ emaw faith in Lord Jesus tihna ni awm takin preposition ejn [en-Sap \awng preposition-a in tihna] hman tel a ni tlat a ni). Hei hi hre reng chunga \awng chhanah an nei a nih rinsak \alh ila a ropui hmel deuh vang.

A hmaa kan sawi tawh ang khan rinna chu Pathianin mihringte a pêk a ni tih Second Helvetic Confession 1566 leh Synod of Dort 1618-19-in an puang a.

Thuthlung Tharah chuan rinna (faith) hian hmun laipui ber luahin Pathian leh mihring inlaichînna chungchanga thu pawimawh ber a lo ni ta a. Chu rinna chuan a hawi tur lam dik tak, Isua Krista lam a hawi theih nana hawi diktîr (orientation) nan ‘Isua/Kristaa rinna’ (faith in him) tia sawi a ni ta thin a ni.[6]

Hetia sawina hi hmun tam takah kan hmu a (Joh. 2:11, 3:16, 18, 36, 4:39, 6:29, 40, 7:5, 31, 39, 48, 8:30, 9:35, 36; 12:11; TT. 10:43, 14:23; Gal. 2:16; I Joh. 5:10; Rom. 10:14; Phil. 1:29; I Pet. 1:8 leh hmun dang tam takah). Heng Bible châng kan tarlante hi Mizo \awng Bible behchhan an ni vek kher lova. Sap \awng leh Greek Bible mila dahchhuah an ni deuh vek zawk. Thuthlung Thar ziahna (Greek) \awngah hian ‘Isuaa’ tih emaw ‘Isuaah’ tih emaw sawina atana preposition hman ejn (en-Sap \awngin in), eij~ (eis-Sap \awngin into), tou (tu-Sap \awngin him/his/of him), pro~ (pros-Sap \awngin toward), tw (to-Sap \awngin to/for), ejpi (epi-Sap \awngin on/upon) etc.-te hian a sawi chhan tak Isua emaw Krista emaw Pathian emaw rinna (belief in him) a sawi thin a. Hengte hi ISUAA AWM RINNA tihna emaw ISUA TA RINNA (Isuâ rinna) tihna emaw ni thei mai awma a lan avangin hetia ngai tlattute hi an demawm lêm lo ve.

Amaherawhchu Barth-a thu sawi hi theihnghilh chi a ni lo vang. Rinnain a hawi tur lam dik tak a hawi theihna tura hawi diktîr nan Isua/Krista/Pathiana rinna tiin Bible hian a sawi thin a ni (rinna, Isua lamah tihna ang vel a nih chu).

A nih loh vek leh rinna chu tu tâ nge ni a, mihringte hnena pêk ni ta se a remchang meuh vem? A hmasa ber atan Phil. 1:27 hi han enchhin teh ang.

“…rilru hmun khata Chanchin |ha rinna thu tana bei tlângin…” (O.V Reference)

“…rilru hmun khat pûin Chanchin |ha rinna chu in \an tlâng…” (C.L Re-edited)

“…mia`/ yuch/` sunaqlou`nte~ th`/ pivstei tou` eujaggelivou (mia sukhe sunath-luntes te pistei tu euanggeliu- the Greek New Testament UBS4 with NRSV & NIV)

“…striving side by side with one mind for the faith of the gospel…” (NRSV)

“…striving together for the faith of the gospel…” (KJV)

“…the faith of the gospel” (RSV)

Greek \awnga hawrawp awn (italic) bik khi (pistei tu euanggeliu) the faith of the gospel (Chanchin =ha rinna) tihna chu a ni a. Pisti~ (pistis) ni lovin pistei (pistei) hman a ni a. Rinna, rinna nung tihna a ni lo tihna a ni mai lawm ni, thu thuhmun a ni lo, pistis chu pistis a ni a, pistei pawh pistei a ni mai, tih mai chi pawh a ni chuang lo. Hemi sawifiah nan hian grammar dan hman a ngai a. Greek leh English grammar inanna lai, case thu-hla a ni. Greek grammar-ah chuan case panga (5) a awm a:[7]

Nominative case - thil titu (subject)

Vocative case - kohna (address)

Accusative case -thil tih dawngsawngtu (direct object)

Genitive case -neitu sawina (possession)

Dative case -thil tih dawngsawng lehchhâwngtu (indirect object)

Entirna: Lalan Liana hnenah theihai a pe.

Lala -subject (Nominative case)

Theihai - direct object (Accusative case)

Liana - indirect object (Dative case)

Phil. 1:27-a pistei (pistei) hi pistis hmanna dang, dative case (dative case, singular number, feminine gender), pisti~ (pistis) a\anga kal a ni a, indirect object a ni.[8] Chuvangin pistis nen a inang chiah chiah a, a hman hun a dang mai chauh a ni. A hmanna hmun leh hun a hran (grammar danin) ang zelin a sipel an her rem hret hret zel a; amaherawhchu thu dang sawina a ni lo.

Chanchin |ha rinna (faith of the gospel) chu engtia hrilhfiah tur nge ni ta ang? TMEF sawi dan anga lâk tur a nih chuan Chanchin |ha rinna tih chu ‘rinna, Chanchin =ha ta’ tihna emaw Chanchin =ha-in a neih rinna’ tihna emaw a lo ni ang a; Chanchin =ha chuan chu rinna chu tunge a pêk tâk ang? Chanchin =ha chu enge ni? Pathian emaw Isua emaw tihna a ni em? Ni lo. Pathian thu Isuan a sawi thin kha Chanchin =ha chu a ni. He Thu hi Thu tisaa lo chang (Joh. 1) nen khan ngaih pawlh loh tur a ni. A thuhmun lo.

Chanchin =ha chu Greek \awnga euangelion (eujaggelivon) a ni a; chu chu chanchin/thu lawmawm (glad tiding) tihna te, chanchin hlimawm (good/joyful news) tihna te a ni a.[9] Chanchin =ha Bu lama a lan danah chuan Chanchin =ha chu Pathian ram lo thlen thu Isuan a sawi kha a ni a (‘Isua’ sawina erawh a ni lo). Hmun \henkhatah chuan Isuâ nun pum pui, a thih a\anga a thawh leh thlenga a chanchin sawina pawh hi Chanchin =ha chu a ni zel a (a mimal nihna ni lovin a chanchin zawk chu).[10] Paula ve thung chuan Chanchin =ha chu ‘Isua Kristaa Pathian chhandamna thuchah’ sawina atan a hmang.[11] “…A fapa Chanchin =ha” (Rom. 1:9) tia Paulan a sawi pawh hi Isua chanchin a ni. Chanchin =ha chu Isua tihna a ni lo tih a hriat theih. Chanchin =ha chuan a hrana rinna nei ve leh pe ve thei a nih leh nih loh chu a hriat theih tawh mai ang.

Hetiang deuh chiah hi 2 Thes. 2:13-ah kan hmu leh a.

“…thutak awiha…” (O.V Reference)

“…thutak ring tur leh…” (C.L Re-edited)

“…belief in the truth…” (NRSV)

“…belief in the truth…” (NIV)

“…belief of the truth…” (KJV)

“…belief in the truth” (RSV)

“…pivstei ajlhqeiva~ (pistei aletheias- the Greek New Testament UBS4 with NRSV & NIV)

Greek \awnga pistei (pistei) hi Phil. 1:27 ami ang chiah, dative case, (indirect object) tho kha a ni a. NRSV, NIV leh KJV hian belief tiin let mah se TMEF-ten rinna nung an tih bîk kher pistis, faith (rinna) kha a ni. Aletheias (ajlhqeiva~) thung hi genitive case, singular number, feminine gender, thutak tihna a ni a. Faith of the truth (thutak rinna) tihna a ni ta ber a. Mizo Bible-a ‘thutak awih a’ tih emaw ‘thutak ring tur leh’ tia lehlin hi siam rem tawh a ni a; siam rem hauh loh va a ngial a ngana lehlin (literal translation) chu ‘thutak rinna’ (faith of the truth) tiin a dahchhuah theih a. Chu chu kan thu ngai bawk, rinna, thutaka awm tihna emaw rinna, thutak ta tihna emaw THUTAK TA RINNA tihna a lo ni leh a (neitu/tâ sawi nana hman thin genitive case/possession hman a nih avangin). Thutak chuan rinna a nei a, chu rinna chu ringtute hnenah a pe tih lam hawi ngaihdan a lo lang leh thei ang. He thutak tih hi Joh. 14:16 leh Eph. 4:21-a thutak, Isua chungchâng sawina nena inlaichinna neia hman a ni nghe nghe awm e.[12]

TMEF hriat dan nen hian a induh hmel tawlh tawlh mai thei. Mahse thil reng reng hi vawi khat melha a lan thuak danah hian lungawi nghal mai tur a ni lova, \awng chungchâng ngat phei hi chu grammar dan hian kawng ro a su thui em em tih hriat reng a \ha. Zir ûk si lova thu pawhchah mai hi thurin chher nan lek phei chuan a him lo hle a ni.

2 Thes. 2:13-te, Rom. 3:22, 26 (faith of Jesus Christ) te, Phil. 3:9 (faith in Christ-pivstew~ criston) etc.-ah te hian rinna chu ‘Isua Krista tâ/Kristâ rinna’ tia lehlin theih mai tur ni âwm takin a lang chhuak a. A chhan bulpui tak chu a \awng bul (Greek) vang a ni. Heng thute hi Mizo Bible-ah chuan “Krista rin…” ti deuh hlira dah a ni a. A Sap \awng emaw a Greek \awng emawa a lan dan anga lehlin an ni lo. Neitu/tâ sawina (possession/genitive) nena hman ni na na ‘rinna chu Isua ta/Isuâ rinna’ tia lehlin a ni lo hi tihsual palh a ni thei ang em? Rinna chu Isua (Krista) ta a nihzia leh rinna chu Isua a\anga lo kal a nihzia lanna a ni mai zawk dawn lawm ni?

Kan sawi thawi tawh ang khan he laia Greek grammar hi hriat belh hret a ngai a ni. Neitu/tâ sawina (genitive) chu hman a ni ngei a. Tichuan heng Bible châng kan tarlana neitu nihna nena hmante (2 Thes. 2:13; Rom. 3:22, 26; Phil. 3:9 etc) hi genitive rau rauvah pawh objective genitive an ni a. Chu chuan a sawi tum chu Isua Krista/Pathian etc. chu heng chângahte hi chuan neitu a nihna lam ai chuan rin tur (object of faith) leh rinna innghahna an ni tihna a ni. Chu chu objective genitive awmzia chu a ni. Faith of Christ tih chu ‘rinna, Krista ta’ tihna ni lovin ‘rinna-in a rin tur chu Krista a ni,’ tihna leh Krista chu rinna innghahna, object a ni tihna a ni zawk. Objective genitive a nih avangin ‘Kristâ rinna’ (faith of Christ) tiin a lehlin theih lohva, ‘Krista rin…’etc. tiin lehlin a ngai ta a ni. Faith of Christ (Kristâ rinna/rinna, Krista tâ) tia lehlin theih a nih loh avangin ‘faith in Christ’ (Rom. 3:22, 26) tia dahchhuah an ni ta bawk a.

Chuvangin 2 Thes. 2:13 thu pawh hi Mizo Bible-in ‘…thutak awih/thutak ring…’ tia a dah hi dah dan tur dik rêng a ni. Faith of the Gospel tiin letling mah sela Chanchin =ha tâ rinna tihna ni lovin a grammar thuchah, objective genitive kha hre chhuak zel ila a fiah thei awm e. Chanchin =ha tâ rinna tih erawh chu a dik thei lo deuh a ni.

Kan thu chai mek hi a khirh deuh avangin a ninawm a ni mai thei. Mahse kan thupui innghahna a nih miau avangin thûk tak a\anga khawrhchhuah a ngai tlat a ni. A tuiawm a; chîk deuh erawh a ngai. Chuvangin kan belhchhah leh lawk ang.

Faith of Christ (Kristâ ta rinna) tia sawi theih, a Greek \awnga pisteôs khristu (pivstew~ cristu`) tih ang chi hi hmun sarih (7) velah a lang a.[13] (pisteos-pivstew~ hi pistis-pisti~ nena thumal thuhmun, genitive case, singular number, feminine gender, pistis a\anga kal a ni. Khristu tih pawh hi Khristos [Cristo~] tihna a ni a, genitive case, singular number, masculine gender a ni thung; Krista tihna a ni). Hengte hi kan sawi tak ang khan neitu/tâ sawina (genitive form) veka hman (Greek Bible-ah) an ni a. NRSV leh NIV chuan ‘faith in…’ ti hlira an hman lain KJV erawh chuan ‘faith of ti deuh vekin a hmang thung.

Heng genitive hmannate hi a inang vek lova. Amah leh amah (genitive form kha) inhrilhfiah nghal chi (determinative) a awm a. Rom. 4:16-ah chuan ‘Abrahama neih ang rinna’ (O.V Reference), a Sap \awnga the faith of Abraham (NRSV, NIV, KJV), Greek \awnga pisteos Abraam (pivstew~ ÆAbraavm-chu chu faith of Abraham/Abrahama rinna tia lehlin theih a ni) kan hmu a. Hei hi amah leh amah inhrilhfiah nghal chi (determinative) kha a ni a, Abrahama mimal rinna (Abrahams faith) sawina a ni.[14]

Hetia Abrahama rinna (Abraham’s faith) hi ama neih rinna a nih si chuan ‘faith in Christ/faith of Christ’ tih pawh hi ‘Kristaa awm rinna,’ ‘Kristâ ta rinna’ a ni ngei tur a ni tih \anfung hi mithiam zingah meuh pawh a lo chhuak daih tawh a ni.

Genitive hmanna hi Sap \awngah aiin Greek \awngah a chipchiar zawkin hmanna a zau zawk a. Rom. 1:1 leh 9 hmang hian lo sawi fiah dawn ila. Pathian Chanchin |ha (Rom. 1:1-Gospel of God-NRSV, NIV, KJV) tih leh ‘…a fapa Chanchin |ha rawng ka bawl Pathian chu…’ (Rom. 1:9-the gospel of his son-NRSV, NIV, KJV) tih thu-ah hian Pathian chu Chanchin =ha lo chhuahna bul (source) leh a titu (subjective genitive) a ni a; ‘the gospel of his son’ tih hi ‘a fapa chanchin’ tihna niin ‘a fapa, Isua’ chu a dawngsawngtu/tuartu (objective genitive) a ni ta zawk a ni. Pathian chu a titu (subject) niin fapa chu Chanchin =ha -in a sawi (objective genitive) a ni ta bawk a. ‘The gospel of his son’ tih chu ‘a fapa ta Chanchin =ha’ tihna ni lovin (hetiang a nih chuan fapa chu subject a ni tihna a ni ang) chu gospel chu fapa chungchâng thu a ni tihna a ni. Hei hi objective genitive awmzia chu a ni.

Phil. 3:8 thua “…Lalpa Isua Krista hriatna…” tih pawh hi \awngbul a\anga a ngial a ngana lehlin chu ‘hriatna, Isua Krista ta (th`~ gnwvsew~ Cristou` ÆIhsou`-tes (g)noseos Khristu Iesu-the knowledge of Christ Jesus) tihna a ni. Chu pawh chu kan thu kal lam ang bawk kha a ni a; amaherawhchu hei pawh hi ‘hriatna Isua ta/Isuâ hriatna’ tihna ni lovin ‘hriatnain a hriata chu Isua Krista a ni’ (knowledge which has Christ as its object) tihna a ni.[15] Heng kan sawi tâkte hi objective genitive kha an ni a. An lan thuak dan anga lehlin tur hi an ni lova, kha rinna khan Krista emaw Isua Krista emaw Krista Isua emaw Pathian emaw kha innghahnaah (object) a hman avanga objective genitive tih a ni.

Rom. 3:22-a “Pathian felna, Isua Krista rin avanga a ring apiangte hnena…” (a righteousness of God through faith of Jesus Christ-Greek a\anga a ngial a ngana lehlin) tih thu lo lang pawh hi objective genitive kha a ni a. Faith of Jesus Christ tih hian Kristâ mimal rinna (personal faith of Christ) sawi lovin Isuaa rinna an nghah tlat avanga misualin thiamchantîrna (God’s justification) an chan thu sawina a ni.[16]

Pawm mai a la hahthlâk thei deuh ang em? Greek \awng hausakzia leh \awngkam bungrua eng emaw, te tham deuh anga lang pawh belh zeuh emaw telh loh emaw an neih chânga kawng dang daih an kawhtir thin dan hi hriatsak a tul hle mai.

A chunga objective genitive hmanna Bible châng pasarih kan sawiahte khian definite article a awm lo vek a (Mizo \awngah chuan definite article [Sap \awnga the tih hi] hi kan hmang ve ngai lêm lo niin ka hria).

Hemi sawifiah nan hian Rom. 3:3 hi lo en chhin ila. Rom. 3:3-ah chuan th;n pivstin tou` qeou` (tên pistin tu theu-the faith of God) tih thu hi a awm a. Heta tên (th;n) hi definite article, Sap \awnga the tih tak chu a ni a. Chu chu objective genitive ni lovin a titu subjective genitive sawina a ni zawk a (definite article hian subject leh object a thliar hrang tihna a nih chu). Chu chu ‘Pathian rinawmna (the faithfulness of God)’ tia lehlin tur a ni (Pathian tâ rinna ni lovin).

Tichuan heng Bible châng hmun sarih ami kan lâk chhuahte hian definite article an neih loh vek avangin thil titu (subjective genitive) an ni thei lova. Chuvangin NRSV leh NIV-te phei chuan an lehlin reng rengin ‘the faith of Jesus/Jesus Christ/Christ Jesus/Christ/the son of God tiin a dah ngai lova; the tel lo vekin an dah a ni. Hei hian kawngro a su thui khawp mai. Definite article hi tel ta thliah thliah sela chuan a titu nihna dinhmun (subjective), ‘Isua Krista pawhin a neih leh a hman ang rinna’ tihna a lo ni ang.[17]

,Mahse chu chu Greek Bible-ah a awm miau loh avangin dika ngaih theih a ni lo. Heng zînga Gal. 2:16 (the faith of Jesus Christ, the faith of Christ), Gal. 2:20 (the faith of the son of God) leh Phil. 3:9 (the faith of Christ)-ahte hian kjv chuan definite article (the) a telh theuh va; Sap \awnga definite article hmanna dan zûl zuiin a telh ta mai pawh a ni mai thei. Amaherawhchu a dang Rom. 3:22, 26 leh Gal. 3:22-ahte chuan a telh leh chuang si lova. Kawng hmang nei leh sawi bîk tak neia Greek grammar-a telh loh a nih avangin KJV hian lo telh \alh mah sela Greek Bible-ah a inziah belh phah chuang lova; Chuvangin the faith of Jesus Christ/Christ a nih phah lova, subject (titu) a ni thei chuang lo. Chuvangin object a ni tih a chiang a. Rinna sem kuala, la lêta, her sawn thintu a nihna sawi lovin rin tur, rinna kan nghahna, kan rin tur chu Isua/Krista/Pathian fapa a ni tih a sawina a ni.

A nih loh vek leh Abrahaman Pathian a ring ang khan Isua hian tu dang emaw a ring chhâwng ve leh dawn em ni? Pathian (faith of God-Rom. 3:3) leh Pathian fapa chuan an rinna chûan thil dang an ring chhâwng ve leh tihna a ni ang em? Hei hi thil inhmeh lo berte zing ami a ni.

Objective genitive awmzia a chian hnu leh chu ngei chu faith in Christ, faith in the gospel, faith in the truth etc. a lo nih reng si chuan, chu rinna (faith) chu Kristâ ta tihna emaw a hnena awm rinna a ni ta chuang lo tih kual takin kan tarlang ta a ni. Chuvangin rinna chuan a hawi tur lam dik tak Isua lam a hawi theih nana kawhhmuhna ni turin rinna Isuaah tih sawi nan faith in Christ tia lehlin thin leh hman thin a ni ta a ni. A nihna takah chuan heng objective genitive leh faith in Christ tih vel bâwr hian an thu kawppui (Isua/Pathian) chu rin tur/rinna nghahna (object of faith) a ni tih a sawi a ni.[18] Entir nan, Pathianah rinna nghah tur, Isuaah rinna nghah tur, tihna a ni.

A chunga chhui zauna a\ang hian rinna chu TMEF hriat dan anga thil nung leh thil dang, a hran a hraia Pathian/Krista hnena awm, Isua nun, tih ang vel hi chu a lo ni lem lo tih a hriat theih a. Pathianin mihring a siam khan ropui taka Ama anpuia siam an ni tih kan rin si chuan hriatna, duhthlanna, zalenna, rin theihna leh thil tam tak neia siam an ni tih kan pawm a \ul a, chutiang tak chuan kan pawm bawk a ni.

A nih leh, han ti zui ta zel ila, eng hunlai a\ang khan nge mihring chuan Pathian a rin theih tâk loh? ‘Tlûknaah khan’ tia chhâng duh a awm theih ang. Tlûk hnua Pathian leh a mite inkara inlaichînna leh A miten Amah an rin loh \hinna te, ring leh tura A sawmna leh an rin leh \hin dan zawng zawng Thuthlung Hluiah vawi duai lo kan hmu a. Kha’ng hun laia rinna kha belief ni bîk leh mihring a\anga chhuak, rinna thi ni tlatin hre mah ila believe, belief leh faith a chepa kaia chhuia hrilhfiahna a\ang khan eng hun lai mahin \hensawm a ni lo tih leh \hen sawm theih pawh a ni lo tih hriatna a\ang chuan TMEF hriat dan hi theology khâwngkhawbai mai a ni tih a chiang thei ang. A chhan chu heng thumal thote hi Thuthlung Hlui leh Thara hman \hin te an ni tlat.

He’ng chhuifiah nawnna hi inhnialna buluk tak leh mi thusawi a pâwng a puia paihthlâk duhna satliah niin a ngaih theih a; amaherawhchu thu thui zawk a kaih chhuah avangin leh hriatfiah lohna hian Bible thuchah leh mimal rinna nun kawng thlenga a tihluhai theih avang chauh tal pawhin hei hi kal tlangpui loh chi niin ka hre si lo va ni.

Lal\hakima Hrahsel chuan I Kor. 12:9-a Thlarau thilpek hrang hrangte zinga rinna lo tel ve nawlh chu changchawiin ‘rinna chu mihringa/keimahnia mi ni lovin Krista ami a ni tih chiang takin a lang a ni’ a ti a.[19]

TMEF pawhin an rawn \hin Leon Moris-a chuan he châng (I Kor. 12:9)[20] hi hrilfiahin ‘midang hnenah’ tih thu lo lang hmasa tlat hian Paula sawi tum tak hi rinna (saving faith) ni lovin rinawmna (faithfulness) sawina a ni zawk ang. A chhan chu rinna (saving faith) chu Kristian zawng zawngte neihsa a ni a, mi \henkhat hnena pe si lova tute emaw hnen chauhva hleih nei ni âwm taka Thlarauvin thil pêk anga a pêk bîk (rinna-faith chu) a ni thei lo a ti a.[21]

He Thlarau thilpêk hi thiamchantîrna chan theihna rinna, Paulan Rom Lehkhathawna a sawi fo thin kha niin a lang lo. Expositor’s Bible Commentary-ah chuan he thilpek hi chhandam ni thei tura Krista rinna kha ni lovin, rinna sawi thûk leh zualna ni pah fâwmin he thilpêk hi harsatna te, martarna te leh thil dang, buaina namen lo tak pawh tuar fan fan thei tur khawpa rin tlatna a ni a. Chuvangin he pistis (faith) hi pistis lehlinna hrang hrang awm theite zinga pakhat, rinawmna (faithfulness) tih khan lehlin tur a ni a ti bawk.[22]

Hemi bakah Gal. 5:22-a Thlarau rah zinga rinna pawh hi rinawmna (faithfulness) tia lehlin tur a ni,[23] Mizo Bible-a rinawmna tia an lehlin ang hian. Chu thilpêk chu thilpêk hlu tak zawng a ni ngei mai; nimahsela thil danglam bîk, rinna nung ni kher kher lovin rinawmna leh rin fan fan theihna min pe a nih chu. Pêk rinna sawifiahna \anfung atan chuan a rem chang tâwk zo leh ta lo a ang riau mai.

Pistis ni si rinawmna (faithfulness) tia lehlin tlat hi ngaihhuat mai palh awm thei a ni. A lehlinna chi hrang hrang kan sawi takte kha hriat chhuah fo a pawimawh em em a ni. E. Huxtable-a pawhin Gal. 5:22-a mi hi chang 20-naa Paulan zirtirna dik lo (heresy) a sawi lan dodalna (contrast) atana hman tur niin, ‘Chanchin \ha rin tlatna (belief in the gospel) tihna a ni a ti leh zel a.[24] Chu chu Thlarau pêk rinna sawina ni lovin mihringin Chanchin |ha a rinna (belief in the gospel) kha Thlarau rah a ni mai. Thuthlung Thar zirnaa mithiam hmingthang Joseph Fitzmyer-a pawhin he chânga (Gal. 5:22) thu dang, ringtute nunphung tur nia langte ang bawk hian thil \ha tih (good deeds) sawina hlâwm, Kristiante nuna thil pawimawh tak a ni a ti mai bawk.[25] A pêka pêk diat diat lam hawiin heng mithiam chungchûangte hian an sawi lo.

Bung hmasa lama kan tarlan tawh ang khan TMEF chuan rinna (faith) chu mihringin a neih sa ni lo, Isuan min pêk chawp a ni an ti a. Mk. 5:25-34-a Isuan hmeichhe thipût a tihdam nîa Isua \awngkam, “…i rinna hi i dampui a ni e,” a tiha a tidamtu te, Isuan Lazara a kaihthawh \uma a kai thotu tak pawh kha rinna Pathian Fapa kâ a\anga lo chhuak thu nung kha a ni an ti bawk.[26] Hmeichhe thipût rinna ngei pawh kha, kha nû neih sa kha a ni lova, Isua thu a\anga a neih a ni an ti a. Tlang taka an sawi tum chu rinna hi mihring a\anga lo chhuak ni lovin Pathian a\anga lo chhuak, Isua nun, Isuaa awm, amah ringtute hnena a pêk a ni tih hi a ni. Mihring a\anga chhuak chu eng rinna tak tak mah ni lo, ramhuaite neih ang chauh rinna hi a ni an ti.[27]

Rinna chu a phel sawm chiam chi loh tih leh rinna nung leh nung lo bîk a awm theih loh dan te, thil pakhat a nih avanga hnâr (source) hnih nei anga sawi \alh chi a nih loh dan te pawh kan sawi chiang tâwk tawhin a lang. Rinna chuan hmun hrang hrang a hawiin eng engah emaw rinna a nghat (a ring) thei tih tarlanna pawh kan chhawp chhuak tawh bawk a. Chanchin \ha te, Pathian mi tirh te, Pathian te, Isua te leh thil chi hrang hrangah mihringin rinna a nghat thin a. Khawvel thil pawh ringin eng eng emaw a awih thin. Chuvangin rinna thu-ah hian a nihna tak chhui chiang si lova mahni thak thaka thak vak mai hi a sâwt lova, hah thlawnna mai a nih piah lamah midangte tibuaitu-ah a chang letling hlauh thei a ni.

Rinna chu thil pahnih (the two poles), lei leh van inkara then vel a ni a. A titu leh a dawngtu (subject leh object) inkar thu a ni ber. Mihringin Pathian a ring tur a ni a. Chumi thu inla-lâwn vel chu rinna che vel chu a ni. Heta thil pahnih (poles) zinga pakhat, mihring chuan khawvel leh Pathianah rinna a nghat thin a. Chu chu Pathian siamzia a ni. Mihringin a rin thinte hi a rin dan a inang lo \heuh va. A \hen chu a dik a ni tih a ring a, a \hen chu a dik lo tih a pawm a, a \hen chu a awih a, a \hen chu a ringngam (trust) a, chutiang zelin. Pathian chu Lal leh Chhandamtu, kawng engkima hotu leh lu ber, hruaitu leh Pathian tak atan a pawm a, a awih a, a dik a ring a, a dik tih a hria a, innghah nan a hmang a, a rinna (faith) chu a nghat zui bawk a. Chutianga a rin ang chuan khawvel thil dang chu a ring tur a ni thung si lo. A nun kaihruaitu awm chhun atan Pathian chu a hmangin a pawm tur a ni a. Chu chu sakhaw thila ring sawina chu a ni. Chutia a rin ang chuan Pathian ni lo, khawvel thil engpawh a rin chuan rin tur dik tak a ring fuh lova; a rinna chu khalh ngil a ngai tihna a ni a, rin loh tur a ring tihna pawh a ni.

Chutiang reng reng chuan mihring rinna chu a vak ruai ruai a. Rin tur zinga pawimawh ber chu Pathian a ni; amah chauh chu Pathian a nih avangin. Thil dang chu a awih te, a pawm te, a rin tâwk te a tâwk mai. Amaherawhchu mihring chu tlûkna avangin a chak lova. Rin theih hrang hrang zinga rin tur dik tak (chatuana a nunna turin) Pathian chu hawisan fo thinin khawvel thilah a pil bo leh mai thin. Chuvangin Hmangaihtu Pathian chuan ‘lo kir rawh u’ tiin a ko mawlh mawlh thin. Chuti chung pawhin an rinna chu khawi khawiah emaw nghah tumin an hmanhlel reng a. Chumi tidik tur chuan rinna nghahna tur dik tak Isua Krista chu tar chhuah a ni ta thin a ni.

Chumi sawi nan chuan ‘Kristaa rinna…’ (faith of Christ, faith in Christ etc) tiin Pathian Lehkhabu Thianghlimah kohna vawi eng emaw zat kan hmu nghe nghe a ni. Hei hian mihring chak lote rinna nun kawng chhuk chhohzia a tarlang chiang em em a. Khawvel thila rinna nghahin awmzia a neih lohzia leh rin tura chu Pathian chauh a nihzia kan hriat chian a \ul tak meuh va. Pathian leh mihring inkara rinna kal tlang reng tur chu thîkin Setanan huaikawm a bâwl a, mihring nunah harsatna a thlen thin a ni. Kan tih theih reng si kha tih theih lo ni awm takin min hriattir thin a. Chu hriat \helhna lah chu thu dik awm chhun ni mai awmin a lantîr thiam riau lehnghal. Bumtû bumna verther tak hi man chhuaha tihmualpho ngei ngei a ngai a ni.

Mihringin Pathian ni lo thil dang reng reng a rinna hi rinna, mihring neihsa, Pathian pek ni lo, chu chauh pawh la ni lo cheu, mihringin Pathian a rinna nen lam, mihring a\anga chhuak rinna, rinna thi, ramhuaiho rinna ang leka puhna hi rinna chi hrang hrang awma hriat vang a ni a. Ramhuaiin rinna nei hrang a, Pathian mi ni lote pawhin nei hrang bawk a, chu’ng chu khawvel thil sawina mai, believe/belief, khawvela tham ral mai mai ang lek nia hriat bîkna hi hriatsual thil a ni a. Faith pawh chu mihringte thunun phak loh, chung lam thilpêk, thiltithei tak nia hriatna hi amah rinna ngau ngau leh Pathian leh mihring inkara rinna che vel awmzia hriat chian loh vang a ni.

Mk. 5:25-34 thua hmeichhe thipût khan Isua a khawih chiah khan thil pahnih-rinna (faith) leh hmeichhia a suihfin a. A tidamtu tak tak chu hmeichhe rinna, mi nung thiltithei kha ni lovin Isua a\anga thil tihtheihna lo chhuak zawk kha a ni.[28]

International Critical Commentary ziaktu Ezra Gould-a phei chuan heta thil mak lo lang hi Isua tih ni mai lovin Pathian (Pa) thiltihmak lo lang a ni a. Hmeichhiain Isua a khawiha kha thil a lo thlen velleh khân kha thil kha a lo thleng a ni tih Isua ngei pawh khan a hre ve chawp chilh chauh a ni a ti a.[29]

Hei hi hrilhfiahna firfiak lutukah a puh theih mai theih. TMEF hrilhfiahna ang chuan he nu hian Isua thu a\angin rinna a lo nei a. Chu a lo neih tawh ngei pawh chu Isua a\anga lo awm ni mah sela ‘I rinna’ a tihsak tlat hi Pathian khawngaihna a ni. Tichuan a tidamtu chu chu hmeichhe rinna, Isua a\anga lo chhuak chu a ni ta a ni. Chu mai a la ni lo, a puan hmawr chauh pawh dek sela a dam ang tih a rinna pawh chu amah a\anga chhuak a la ni ta chuang lo, Isua pêk rinna a ni Rohmingliana chuan a ti a. Kha mi \uma Isua nêk mup muptu mipui zo zaite khan kha hmeichhia ai khan Isua kha an dek nasa zawk; mahse rinna nung an kawl ve loh avangin tihdamin an awm lo a ni a ti bawk.[30]

Eng vanga kha nu chauh kha tihdam ni bîka, a nek huai huaitu zinga midang lem tihdam sawi tur awm si lo nge a nih hriatthiam har tak a ni. Thil pakhat erawh chu kan hre thei: ‘kha nu khan rinna nung a lo kawl kher kher bîk thu leh mi dang zawngin an kawl loh thu hi Bible-in a sawi lo’ tih hi.

‘I rinna’ tiha ‘rinna’ kha faith (hJ pivsti~ sou-he pistis su-i rinna) tih a ni mai a. Mahni duh dan dana han pawhfan tur teh vak a awm lo. Faith hi rinna nung, a pêka pêk bîk nia ngaihna hi a dinhmun kan sawi tawh ang kha a ni mai a. Sawi nawn ngai teh chiamin a lang lo. Eng tik laiin nge Isuan a lo pêk tih reng reng a lang lova. Mipuite kha pek loh bîk an ni tih pawh a awm chuang lo. A thu hrimah Isuan hmeichhe hnena ‘i rinna’ a tih kha hmeichhe neih sa ni lo, Isua a\anga chhuak, hmeichhe ta ni awm taka ‘i rinna’ a tihsak tia ngaih theihna tur \anfung reng reng a awm lo. ‘I rinna hi mi nung thiltithei a ni a, chu chuan a tidam che a ni’ a tihna niin a lang chuang lo. Dam lo zawng zawng Isuan a tidam vek lova, a tihdam an awm a, a tihdam loh an awm bawk. Amah ringtute dam vekin ring lotute dam lo vek ni ta se (rinna nei an dam vek a, rinna nei lote an dam lo tihna pawh ni ta teh reng se) tute mah Isua hun lai ami dam an awm tawh loh avangin rinna nei an awm lo/ring tak tak an awm lo tihna a ni ang. Chu pawh chu Bible-in min zirtir a tum dan a ni lo.

He hmeichhe thipût pawh hi a rinnain a tidam a ni mai lova, (not a subjective experience of her faith), a rinna innghahna Pathian zawk chu a tidamtu chu a ni. Mk. 10:52-a Bartimaia rinna thu Isuan a sawi pawh kha hetiang chiah hi a ni bawk.[31] An rin luat avanga tidamtû tihdamna chang an ni chauh zawk.

Ramhuaite rinna te, piangthar lote rinna te, piangthar tawhte rinna te awm hrang nuai anga lang thei hi rinna chi hrang hrang awm thu sawina ni lovin rinna hmang chhuaktu mimal inan loh vang a ni a. Piangthar loten Pathian chu Pathian a ni tih an ring a, Vanram an ta a ni si lo; ramhuaiin Isua chu Pathian fapa a ni tih an hria a, an awih a, chhandam an ni si lo; piangtharten Pathian an ring a, A hnenah an nun thuhrûkin a awm thung. Heng mite hian rinna inang lo \heuh an nei ni awma a lan lai hian a dik theih loh dan kan tarlan tawh kha kan en lêt leh fo a \ul thin a ni.

Heng rinna hmang chhuaktu chi thum kan pholante hian rinna chi hrang \heuh an nei a ni lo va; anmahni hi an inang lo a ni zawk. Hei hi thil pawimawh deuh mai a ni. Kan sawi tawh thin angin rinna nghahna (object of faith) dik tak chu Pathian a ni a. Heta mi pathum kan sawite (ramhuai, piangthar lote leh piangtharte) rinna innghahna pawh hi eng emaw chenah Pathian a nih avangin (Lal leh Chhandamtu atan pawmin a thu zawm lo mah sela Pathian leh Thiltithei a nihna chu an hai lo. An hria a, an ring a, an pawm lo a ni chauh zawk) an object of faith chu a inang \heuh mai. Nimahsela hei chauh hi Pathian thu famkim a la nih chiah loh avangin a la khingbâi deuh a ni.

Thuthlung Hlui leh Thar tluan chhuaka rinna thu laimu chu ‘Pathian kan chhan lêtna’ (response to God), thu maia zâm ral lo, a taka lang chhuak, a tiha tih a ni a. Pathian sûl sut sa chu tlanna bul a ni a. Chutah chuan mihring thawhchhuah a awm ve lo tak zet a. Nimahse Pathianin chhan lêt tur kohna a siam reng a. Rinna hmanga chhan lêt tur a ni. Chu chu kan thei nge thei lo tih erawh chu thupui hran ngata chhan a ni ang.

Ramhuai chuan Isua chu Pathian chungnung bera fapa a ni tih an hria a (Lk. 8:28), Pathian chu pakhat a ni tih pawh an ring a, an khur thin (Jak. 2:19). Ramhuaite rin hi Pathian a ni a, a la dik zel. An rinna (belief) kha rinna thi, ramhuai rinna, faith laka hrang daih a ni chuang lova. Kha rinna hmang chhuaktu kha ramhuai an ni tlat a ni. Pathian hi Pathian a ni tih hriat leh awih chauh hi Bible zirtirna a ni lo tih rinna awmzia kan sawifiah \euh tawh a\ang khan a chiang a. Awiha, hriat chianna mai khan chhandamna a keng zo lo tih a hriat theih. Rinnaah chuan awihna te, pawmna te leh CHHAN LÊTNA te hi an inphan chiat a; Pathian chu Pathian a ni tih mai ni lovin Lal leh chhandamtu atana pawma, amaha innghah pumhlûmna leh NUNCHHUAHPUINA hi ringtute nun kawng chu a ni.

Chu chu rinna awmzia leh lan chhuah dan a ni bawk. Tih tur tihna leh zawm tur zawmna te, kalsan ngai kalsanna te leh hmasâwnna tur zawna hma sawn hi rinna zepui ber chu a ni zawk. Chutiang zâwng chuan ramhuai chuan Pathian an ring lo; an hre chiang a ni mai. An tum chu Pathian dodal a ni. Jak. 2:19 leh Lk. 8:28-a ramhuaiin Pathian (Isua) an hriatna leh rinna hi Pathian Lehkhabu Thianghlima rinna thuchah kan hmuh ang kha a ni lova, thil hran a ni zawk. Chuvangin chhandamna lam a hawi lo.

Piangthar lote rinna pawh rinna thi tia sawi chi chu a ni lo. A hmangtu leh rinna a nghahna (subject leh object of faith) kha a hnukpui chu a ni zawk. Tlanna chu mi zawng zawng tan ni mah sela thiamchantîrna chu a lo thlâwnin A phalrai mai thung si lo. Rinna avanga khawngaihnaa chhandam kan ni a (Eph. 2:8), tu pawh Isua Krista ring apiangte chu thiamchantîr an ni bawk (Rom. 3:22, 28, 4:5, 22, 5:1 etc). Kan rin avangin thiam changin kan awm thei a ni tih Paulan vawi tam tak a sawi. Chanchin =ha Bu lamah pawh a ringa baptisma chang chu chhandam an ni ang a, tu pawh a ring lo chuan thiam loh an chang dawn a ni (Mk. 16:16). He thu (Mk. 16:16) hi a chak ngawt mai. A ring chu thiamchantîr an ni ang a, a ring lo chu thiam loh chantîr an ni dawn a nih chu. Heta rin tur hi Zirtirte hril Chanchin =ha chu a ni.

Heta ring lo a tihte hi Chanchin =ha hria a, ring duh lotute an ni ngei ang. Hengho hian eng emaw chen chu hriat an nei phawt ang. Pathian chu an hria a, a Chanchin =ha pawh an dawng tawh bawk. Mahse thiamchantîr an ni chuang lo; a chhan chu an rin loh vang a ni. A dik an ring lo tihna ni lovin an pawmin an zawm lo tihna a ni. An zawm loh mek lai hian eng emaw rin chu an nei. Pathian chu Pathian a ni ang tih an ring a, Pathian pakhat a nih an awih bawk. Khawvelah thudik a awm tih an ring a, eng emaw chu an ring a ni. Chu chu mihring a\anga chhuak rinna thi, ramhuai rinna ang ni fahran lovin a ringtu avanga awmze nei lo leh rinna nghah nana a hman dik loh vang zawk a ni. Chu bâkah chuan Pathian thu zawmna an tlak chham avangin rinna nun an phawk chhuak zo lo va ni; rinna chu thu mai a ni si lova.

He ringtu hian thil lawi lo mai mai a ring a. Rinna nghahna tur leh rin tur dik tak Pathianah rinna a nghat lo. Pathian chu Pathian Thiltithei a ni tih leh engkima engkim a ni tih rin leh hriatna mai kha rinna awmze dik tak (essence) a ni lova, chhan lêtna, lanchhuahpuina leh inpumpêkna (full submision) a neih miau lohva, thil danga a phêt buai tlat avangin a rinna mei chu a bul ta a ni. Chu chu rinna thi tia sawi \alh duhtu tan chuan sawi theihna kawng khat a awm, chu rinna chu a zuih ral tlat a ni. Mahse kha rinna ngau ngau kha Pathian pek ni lo, khawvela chhuak rinna thi chu a ni si lo. Nih tur ni zo ta lo rinna zuih ral, rinna hlamzuih a ni zawk.

Kan khaikhin mek thiamchantîrte hi an rin avanga thiamchantîr an ni. Heng mite rinna hi chu a zuih ral ve lo. Van thilpêk bîk rinna dawng thar an nih vang a ni lova, khawvela thil dikte hi an dik a ni tih pawh an ring ve a lawm; awiha, pawma, hna pawh thawk zel, thlarau nunna atana Pathian chauh thlanga nun puitu, Isuaa awm reng an ni a. Chu mite chu thiamchantîr an ni zawk. Joh. 14:23, 24-ah chuan he thu hi kan hmu:

Miin mi hmangaih chuan ka thu a zawm ang a, ka Pain ani chu a hmangaih ang a, a hnênah kan lo kal ang a, a hnênah kan awm reng tawh ang. Tupawh mi hmangaih lotu chuan ka thu a zawm lo...

Ramhuai leh Pathian ring lotute chu Isua hnenah an awm reng lova, an hmangaih lova, a thu an zawm lo bawk. Pathianin khawvel a hmangaih em avangin a Fapa mal neih chhun min pe a. Amah chu an rin phawt chuan mi zawng zawng chhandam an nih theih nan Pathianin Ani chu A tîr a ni. A ring leh ring lo kâr a hla hle a. A ringtute chu thiamchantîra an awm lain a ring lotute chu thiam loh changin an awm thin.

Rinna \ha bîk leh thi bîk a sawi theih lohva. Rinna hmang chhuaktute leh an thil tih zui zel dan inan lohna hi a hnukpui pakhat chu a ni. Tichuan mi hrang hrang chunga Pathian rorelna inthlauh theihzia pawh a chiang viau ang. Chuvangin Pathian rinna (faith in Christ/God) tih hi Krista/Pathian a\anga thil ti thintu lo chhuak (subjective experience) kha ni lovin (mihring) thlarau a\anga thlarau hnathawh lo lang, amaherawhchu Pathianin a siam leh a tihnunsak (constituted and made effective) vek lawi si hi a ni.[32] Tichuan Isuan hmeichhe thipût leh Bartimaiate rinna a sawi kha Ama pêk chawp rinna thar ni lovin an rinna, Pathiana innghat tlat a sawisakna a ni zawk awm e. ‘In rinna khan a tidam che u a ni’ a tihna ni lovin ‘rin tur dik tak Pathian chu in rin em avangin Pathian chuan a tidam ta che u a ni’ a tihna zawk a ni.

A hmawr bawk nan rinna chu (Pathian nei lotute rinna, ramhuai rinna leh piangtharte rinna a awm hrang chuang lova) khawi a\anga lo chhuak nge ni ta? TMEF chhanna ang hian believe/belief hi lei lam chhuak niin faith hi van lam chhuak a ni chiah em?

Lei leh van leh a chhunga thil awm zawng zawng siamtu chu Pathian a ni a (Thup. 10:6. 4:11; Is. 42:5, 45:12; Gen. 1 etc). Vana awm te, leia awm te, hmuh theih leh hmuh theih loh te leh engkim hi Isuaah siam niin (Kol. 1:16) Pathian chu engkim siamtu a ni a (Eph. 3:9 etc). Engmah awm hmaa a tira lei leh van leh thil dang siamtu a ni bawk (Gen. 1). Chuvangin thil zawng zawng hnâr chu Pathian a ni. Mihring leh thlarau, thu leh hla, engkim hi Pathian a\anga chhuak a ni a. Chuvangin mihring pumhlûm: rilru, tin ther, thlarau, taksa, thinlung, nunna, thihna, rinna, vun, hmangaihna, lungngaihna, hlimna leh a dang zawng zawng pawh hi Pathian siam, Pathian a\anga chhuak vek a ni.

Mihring chu Pathian hnathawh avangin mi nung a lo ni ta a (Gen. 2:7). Eia in thei, kal thei, thawk thei, hmu thei, ring thei, thlang theia siam kan ni. Chu minung chuan amaha thiltihtheihna, Pathian pêk avang chuan a tih theih ang ang chu a ti thin. Chu’ng a thil tihte chu lei lama chhuak a nih theihna lai a awm; a chhan chu amah (mihring) ngei pawh chu leia dah a nih angin a lei lam mamawh pawh a thawk thin. Chuvangin Pathian a rin pawhin, ring thei tura Pathian siam (Ama anpuia siam a ni a) a nih avanga ring thei a ni. Chu a rinna chu (belief a ni emaw faith a ni emaw) mihringa chhuak ni mah sela a tawp khâwkah chuan engkim bul, Pathianah a inchhûng khawm vek a ni. Chuvangin engkim mai chu Pathian a\anga chhuak a ni.

Amaherawhchu Pathianin mihring a siam hian rannung leh hlobet ang maia tih theih nei lo leh mawhphur lova siam kan ni lo. Evi leh Adama a\anga \an phatin Eden huan enkawl hna thawk turin a dah a (Gen. 2:15). Mawh chi hrang hrang belin tih tur leh tih loh tur te, zirtirna te, vaukhanna te, khapna leh thupek tinreng te pein Pathianin a mite a thlahthlam ngai lo. Chu’ng zirtirna zozai avang chuan chhan lêtna (response) tel lovin Pathian leh mihring inkar a famkim thei lo. Pathian a\anga kan hmuh leh kan dawnte hi mihringte kar chhuah leh phût chhuah a ni lova; nimahsela chu’ngte chu Pathianin min pe tlat si a ni. Pathian lam a\ang chuan kim lo leh bat pawh awm tawh chuang lova hlen chhuah a ni a. Chu erawh chu mihringte tan awih a, pawma chhan lêt a \ul a ni. A chhang lêttute leh chhang lêt lotute hi ringtu leh ring lotu thliar hranna pawimawh tak pakhat chu a ni.

Chu chhan lêtna leh mawhphurhna hlen chhuah chu Pathian tihnun tawh mihringte chanvo a ni tawh thung a (piangthar tawhte chauh chanvo tihna ni bik kher lovin sual lak a\anga a tlan tawh, mihring zawng zawngte chanvo tihna a ni). Chumi ti thei tur chuan Thlarau Thianghlim leh khawngaihna hnathawh avangin Pathianin A Fapa hmangin A mite min tichak tawh bawk. Chuvangin kan duhthlanna zalên hmanga Pathian chauh ring turin leh, kan rin avanga nunpui turin koh kan ni. Pathian chu rintlâk leh rin tur a nihzia kan hre chiang a. Kan duhthlanna zalên hmangin kan Pathianah kan pawm a; chuvangin kan ring ta bawk a. Hengte hi mihring a\anga chhuak tawh tura Pathian rorel a ni.

Rinna chu mihring a\angin a lo chhuak chhâwng ve leh thung a. NImahsela rinna chu mihring siam chhuah tihna ni lovin Pathian a\anga in\an, hlen chhuah tura mihringa mawhphurhna bel a ni zawk. Rinna chu Pathian bul \an, hman chhuah tura mihring a\anga lo chhuak, vâkvai mai mai lova Pathiana innghat tlat tur, khawvela thil awm, rin theih apianga rinna nghat mai lova Pathian chauh vuan, khawvel thil dik leh \ha zawng zawng aia Pathian chauh ringa thlanna leh thawh zui zelna hi rinna chu a ni.

Pathianin rinna min pe nawn tihna ni lovin min pêk sa (Adama tlûk hma, siam a nih a\anga mihringin a neih sa) rinna a her dikin kawng dik min kawhhmuh zawk a ni.

Rinna chu phêl sîna hnâr (source) hran nei anga sawi theih a ni lova. Van lam chauh emaw lei lam chauh emaw hrut bîk nei ang maia ngaihdan vung taka keuh thluk mai chi pawh a ni lo. Van lam a\anga intan, mihring a\anga hman chhuah a ni a. Hnâr hnih nei angin lang mah se, tihnun mihring chhan lêtna hi Bible thupui zawk chu a ni.

Rinna chu mihring zawn chhuah thiamchantîrna ni lovin Pathian bul \an (initiates), khawngaihna azâra mihringin Pathian thiamchantîrna a chan theih nana chhandamna hna a thawh theihna kawng a ni.

Rinna chu mihring a\anga lo lang chhuak, Pathiana innghat a ni tihna a nih chu. Rinna chu mihring a\anga chhuak a ni a tih theih bawk. A chhan chu Pathianin A Fapa Isua hi min rintir lova, kan rin turin min pe zawk a ni.

Amaherawhchu ‘Pathian ka ring thei’ kan tih hian, ring thei kan nihnaah inchhuan theihna pakhat mah a awm lo. Thlarau Thianghlimin kan rin theihna tura khawngaihna hna min thawhsak vang chauhva ring thei kan ni si a. Amah kan rin theih nan kan duhnate a tithar a, ring thei turin min pui \hin a. Chuvang chauh chuan kan ring (thei) ta a ni. Mahse min rintir chu a ni si lo; min awl hek lova, kan hlen chhuah atan a dah tlat thung a ni.



[1] Rohmingliana, Theological Debate, 25, 26, 42, 68.

[2] Rohmingliana, An La Varpawh, 77.

[3] Rohmingliana, Theological Debate, 28; An La Varpawh, 73, 78.

[4] Rohmingliana, An La Varpawh, 73.

[5] Ibid., 74.

[6] Barth, EDNT, III, 93.

[7] J.W. Wenham, the Elements of New Testament Greek (London: University of Cambridge, [1965] 1987), 30-34.

[8] Mounce, the Analytical Lexicon to the Greek New Testament, 374.

[9] Ibid., 222.

[10] C.C. Brogles, “Gospel (Good News),” Dictionry of Jesus and the Gospel, 282, 283.

[11] A.B. Luter, Jr., “Gospel,” Dictionary of Paul and His Letters, 369.

[12] NIV Study Bible.

[13] 1) Faith of Jesus Christ-Rom. 3:22; 2) Faith of Jesus Christ Gal. 3:22; 3) faith of Jesus-Rom. 3:26; 4) faith of Christ Jesus-Gal. 2:16; 5) faith of Christ-Gal. 2:16; 6) Phil. 3:9 leh 7) faith of the Son of God-Gal. 2:20.

[14] James D.G. Dunn, the Theology of Paul the Apostle (Grand rapids: William B. Eerdman’s Publishing Company, 1998), 380.

[15] Dunn, 380.

[16] David Wenham, Paul: the Follower of Jesus or Founder of Christianity? (Grand Rapids: William B. Eerdman’s Publishing Company, 1995). 47.

[17] Dunn, 381.

[18] Barth, EDNT, III, 93.

[19] The Truth Mission Evangelical Fellowship, TMEF Evangelists Sermon (Aizawl: TMEF Evangelical Board, 2001), 175.

[20] Tin, mi dang hnenah chu Thlarau vekah chuan rinna pek a ni a; mi dang hnenah Thlarau hmunkhatah chuan tihdam theihna thilpekte pek a ni a; mi dang hnenah thilmak tihtheihnate pek a ni a; mi dang hnenah thu hrilh theihna pek a ni a; mi dang hnenah thlaraute hriat dik theihna pek a ni a; tin, mi dang hnenah \awng chi hrang hranga thusawi theihnate pek a ni a; mi dang hnenah \awng hriat lohte hrilhfiah theihna pek a ni si a.

[21] Moris, Dictionary of Paul, 288.

[22] The Expositor’s Bible Commentary.

[23] Moris, Dictionary of Paul, 288.

[24] H.D.M. Spence and Joseph S. Exell eds., the Pulpit Commentary: Galatians (Peabody: Hendrickson Publishers, n.d), 262.

[25] R.E. Brown, Joseph A. Fitzmyer, Roland E. Murphy eds., the New Jerome Biblical Commentary (Bangalore: TPI, 2002), 789.

[26] Rohmingliana, Theological Debate 25, 26.

[27] Rohmingliana, An La Varpawh, 73.

[28] William Lane, The New International Commentary on the New Testament: The Gospel of Mark (Grand Rapids: William B. Eerdmans Publishing Company, 1974), 193.

[29] Ezra P. Gould, The International Critical Commentary on the Gospel According to St. Mark (Edinburgh: T&T Clark [1896], 1983), 96.

[30] Rohmingliana, Theological Debate, 25, 26.

[31] Vincent Taylor, The Gospel According to St. Mark, 2nd ed., (Grand Rapids: Baker Book House [1996], 1981), 293.

[32] Ibid.

1 comment:

  1. Ka hlawkpui thrin hle mai. I blog hi ka lo visit zia a ni a

    ReplyDelete