Zawnawlna

Friday, April 1, 2011

BUNG 7

Bung 7

Duhna Zalênin (Free Will) Pathian a Thlang Tlat em?

TMEF zirtirnaah chuan mihring thlarau chuan a duh duh a thlang ve ngai lova; Pathian chauh a thlang thin a ni.[1] Chutiang bawkin duhna zalên (free will) pawh chuan Pathian chauh a duh a. Amah chauh chu a thlang zel a ni.[2] He thu hi a ngaihnawm a ni naran mai lova, mi a hîpin dâwn tisei tak a ni. He zirtirna ang hi chuan mihring thlarauvin Pathian chauh a thlan reng avângin thlarau leh duhna zalên (free will) chu zuai lai nei hauh lovin Pathianah a awm reng dawn tihna a ni.[3] Chutih lai mek chuan Rohmingliana, TMEF dinchhuaktu leh hruaitu lawk ber ni bawk chuan chhandam tawhte hian tih loh tur an tih thin avângin an taksa chu sual thûk takah a lo bo thei thin a. Thlarau Thianghlim an timit a, an tivui thin a, an bo thin a, an bo thei bawk. Amaherawhchu chu bona chu chhandamna chân (hloh) khawpa bona ni lovin sual thlêmna hneh loh vanga bo, tisa châkna hneh lohna leh khawvel ropuina-in a hip bo vanga bo an ni a. Chu khawvel ropuina-in a hip bote chuan Pathian chi nung an la pai tho avângin, kaihthawhin an awm leh thin a ni a ti bawk.[4]

Duhthlannain Pathian a thlang reng tih kawnga anmahni leh anmahni an inkalh thu hi thai mualpho châk vang lam ni lovin, ringtu nuna nun insual reng \hin leh mimal rinna nun inhaibuai palh hlauhawm thu hlaah tal pawh sawi lan a \ul a ni. Rohmingliana chuan duhthlannain Pathian a thlang tlat a tih mek lai hian an tlansan theih thu leh an tluksan \hin thu-in a chhilh zui a. |anfung ngai tê bawk thawhin Setanan a pawng lak a, a thlem thlu lui \alh a ni an ti leh mai thei. (Setana chakzia leh mihringte aia thil ti thei, mi ropui tak niawma hriatna leh Isua hnehna-in a lehthal tawh thu kan la sawi zui ang). Rohmingliana hian hetah hian tu dang a sawi lova; chhandam tawhte chungchâng a sawi a ni. Chhandam tawhte chu Pathianin nunna a pek, thinlung thar a pek, thlarau thi lo nung leh tawhte, tisa sualna puitlin lohna thurûk chhar tawh, sual simna ze dik tak kawl a, chhungrila reh tawh ngai lo Isua Thlarau kawl bawka an taksa Lalpa tana hman tangkai theihna zawng zawnga hmang chhuak thin mite hi an ni a.[5] Duhthlang thei lo piangthar lote ang an ni lo. Heng mite hi a lawm piantharna nei a, thlarau tihzalenna changtute chu. Chutah chuan Pathian Thlarau leh mihring thlarau an lo intâwk a, mahni duhthu-in Pathian an bia a, sual tel lo inthawina an hlan thei ta a ni. Chutah chuan duhna zalên (free will) chu hman a ni.[6] Heng mite thlarau leh duhna zalên (free will) chuan Pathian a thlang ta reng an ti a. Mahse sual thûk takah an taksa a bo leh thei a, Thlarau Thianghlim an timit thin, an bo thin, khawvel hipna an hneh lo thin a tihte nen hian a inpersan tak zet a ni.

A nih loh leh, thlarau leh duhna zalên chuan Pathian a thlang tlat chung pawhin taksa chu a tlu leh thei tho va, mihringte chhung ril nihna chu bawlhhlawh hauh si lovin pawn lam taksa chauh chu sualah a intal berh khawlo zo thei tho va; chu chuan thlarau leh duhna zalên-in (free will) Pathian a thlan tlatna chu a chawk chhe chuang lo a tih chi em? Hei hi pâwn lam leh chhung lam, khawih theih leh khawih theih loh, taksa leh thlarau phelsawmna, mihring awmze thuk tak man fuh lohna chi khat, miin a pawm tak zet phei chuan thu him lo leh mi hruai kawi thei tak a ni a. Mihring famkim, taksa leh thlarau hriat \helhna, thu awmze nei lo a ni.

Sawi chu a sawi hran mai theih ang; taksa chu taksa a ni a, mitthi pawhin taksa chu a la nei reng, thlarau/nunna erawh a nei lo. Chuvangin taksa tinungtu pawh a awm ang tiin a sawi theih mai. Amaherawhchu chu’ng ho chu thlei hranga a \hen tlu, a \hen tlu lo, thlarau leh duhna zalên chu thianghlima la awm vara, taksa chauh amaha tlu khaw lo bik anga puhna chu thu vu vûk mai chauh a ni. Mihring kan dam chhung chuan chutianga \hen sawm mai chi a ni lo.

Ringtu taksa-in sual a khawih theihna chhan chu a rinchhan Pathian a vahbosan thin vang a ni zawk. Beram bo, a pu-in a hmuh hnua a pu-in a put tâk avanga a bo theih tawh loh dan theology[7] a\ang chuan awih a har viau mai thei.

Mihring dinhmun kan sawi chiang thawkhat tawh. Thlarau sawina bik nia kan lo hriat thinte, nunna sawina bîk emaw kan tihte kha mihring famkim leh pumhlum (whole human being/person) sawina an lo ni fo thin tih kan hre tawh a. |hen hran thu lam ai chuan mihring pumhlum mawhphurhna leh a chungchâng sawina a lo ni thin tih kan thailang tawh bawk a. Chuvangin mihring thlarau emaw an duhthlanna chauh ding ngheta, taksaa sual khawih bik, chu lah chu Nunna Bua hming ziak tireh zo lo ang maia pawi khawih lian lo ang hiala ngaihna hi thil fel lo tak zet a ni. Chu erawh chuan thil \ha tih avanga Pathian Ram luh tumna a kawk der thung lo. Miin piantharna a chana, amaha Pathian tihzalenna a chan tak meuh chinah chuan a duhthlanna pawh Pathian puihin a awm a. Chuvangin Pathian duhzawng a thlang a, a taksa pawhin chu lo chu nun chhuahpui tur a hre lo.

Hetih lai mek hian Setana thlem phak lohvah a nung a ni chuang lo. Isua ngei pawh kha keimahni ang bawk a kawng tinrênga thlemna tawk tawh, sual si lo a ni. Chuti chuan puih kan ngaih hun taka zahngaihna leh khawngaihna kan hmuh theihna turin khawngaihna lal\hutthleng chu huai takin i hnaih ang u (Heb 4:15, 16). Piangthar tawhte hi sualin min chîm reng a. Kan tlûk leh tlûk lohvah hian thu thûk tak a inrawlh a ni. Pathian fa nihna chang tawhtute leh Pathian inkâra fa nihna, inlaichinna thûk lutuk tawh, engmahin a tihchhiat zawh tawh loh avanga suala tlûk luh leh bawrh bawrh hnu pawha thiam chang inti vah reng maite hi eng ang dinhmunah nge an din chiah ang le?

A nih loh vek leh TMEF-te chuan free choice (duhthlanna zalên) zawk kha tlu-in free will (duhna zalên) la ding nghet fan fan thei-ah an ngai a ni thei. Chu lah chu an hmehbel ber thlarau leh nunna, duhna zalên (free will) leh duhthlanna zalên (free choice) nei hranga hmang hrangtu a awm bik lo tih chiang takin kan sawi tawh bawk si a.

A nih leh duhthlanna zalên chu a zalen hnu-in tlu leh thei tawh lo ni ta sela duhthlanna zalên a la tih theih cheu ang em? ‘Pathian chauh thlang tlat turin a zalen a, A duh lohzâwng ti tur chuan a zalên lo’ ti ta ila zalên dinhmunah a ding chiah ang em? Duhthlanna zalên chu a zalên a, tlûk pawh a tlu thei nghe nghe a ni. Tlu lo turin amah maiin a chak tawk lo a ni chauh zawk.

Suala a tlûk hnu pawha him taka Pathian hnena a kir leh thu hi a ngaihpawlh theih. Isua thuhril pawimawh tak chu simna thu a ni (Mt 3:2, 4:17; Mk 6:12; Lk 13:3, 5:32, 24:47 etc.). Thuthlung Hlui lamah pawh simna thu a lar hle a (Jer 15:19; Ezek 18:30, 32 etc.).

Pathian chuan a Fapaa tlanna a siam tawh avângin sim turin mi a ko va. Isua hmang te, Tirhkohte hmang te, Kohhran leh thil dang dang hmang te-in min ko mawlh mawlh a ni. Sual sim tih \awngkam hi \awngkam danglam tak mai a ni a. Greek \awngah chuan metanoia (metanoia) a ni a. Chu chu ‘hawizâwng thlâk’ (change of direction) emaw ‘simna’ (repentance) emaw tiin a lehlin theih a.[8] Rilru thlâk (change of mind or thinking) ti pawhin an letling thin a. He thu hian thuawihna a keng zui zel bawk.[9] He thu hi Mk 1:4 ah chuan sual kalsanna thu sawina atan hman a ni.[10] Simna thu-in a ken tak chu kawng zawh lai thlak hlawk (ding leh vei lama peng mai ni lova hawi kir zawngin), hawi kir, rilru thlak danglam chunga sim chhan ber Pathian thuawihna a ni.

Pathian puihna azâra thil tih thin \ha lo tlansana Pathian pan thinte hian taksaa tisual chung zelin an thlarau chauhvin Pathian an thlang ngai lo. Taksa thununtu chu rilru/thlarau a ni a. Thlarauva Pathian nei tlattute taksa pawh chu neitu hran, suala peng bo tur a ni chuang lo. Rilru/thlarauva Pathian neituten an taksa chu Pathian tan an hmang tawh zawk thin. Sual la khawih zui zelte hi thlarauva Pathian nei lo, piangthar lo, inchhîra simna nei lo an ni a (piangtharten thil sual an ti thei tawh lo tihna a ni lo va. Sual lam an awn châng pawhin Pathian hnena tlu lut leh zelin, Thlarau Thianghlim puihna-in sual an tlansan zawk thin). Sim duh lotute chu an boral dawn a ni tih Isuan a sawi (Lk 13:4). Simna-in thuawihna a ken tel si chuan engin nge thu chu awih ta ang? Thlarau leh duhthlanna chauhvin an awih ang a, taksa chu a hawikîr (sim) ve lovang maw? Ni lo ve. A hawi kir ang. Tuma’n sim chungin sual an khawih zui zel lul lovang.

Thlarauva Pathian mi nih leh taksaa sual rawngbawl hi duhthlanna thil a ni a. He duhthlan tur hi a len em avang leh chân ngâi a uiawm em vângte pawh a ni ang, teh fung zam khauh (strict) a har hle a. Mahni inrîn lut tawk chiaha ramri kham mai pawh awl za tê a ni ang. Chuvangin suala tlu leh chung chung pawhin ‘ka thlarau leh duhthlanna (free will) chuan Pathian a thlang tlat a, ka taksa chu a la bo rih mai mai; Pathian chi keimaha a awm tlat avângin nakinah chhanchhuah ka la ni tho vang. Ka taksa sualna hi chu ka duhthlanna a ni love’ ti thintute hian Pathian Thu an duh leh tlin ang tawk chiahin an pawtfân lui a ni.

Isuan a zirtirte (mahni inrîn lut hram hramte hnenah ni lovin a zirtirte hnena Isua thu sawi a nih chu) hnena an inkûngkaihna a sawi khan tupawh amaha awm reng lo chu paih chhuahin an awm thin tih a sawi a (Joh. 15:6). Grep hrui pêng chu grep taka a awm reng a ngai tlat. Zêldin thu bâwl phuana inthlamuan tawn mai mai loh tur a ni. Tunge Isuaah thlarau leh duhthlanna chu dah \ha sauh sauhva, taksaa hransana thil sual ti leh daih thei si ang le? Isua leh ringtu an inzawm chuan a pumhlumin (taksa leh thlarauvin) an inzawm chial tur a ni. Chutah chuan thuawihna dik tak chu a lo lang chhuak thin a ni. Insawi kâi hram hram thin mah ila Isuaa mi a awm reng loh chuan a tâwp khâwkah paih chhuahin an awm tho tho dawn a ni.

Kawng dang pakhat a la awm. Isuan keimahah awm reng rawh u a tih khan, keimahah in awm laklawh tawh chuan eng tiang pawhin lepchiah leh mah ula, min thlang lo ngat ngat mah ula a tâwpah chuan ka hnûk lût leh tho tho vang che u a ti lo. In taksa chuan in duh duh va khawih pawi mah ula nangmahni-ah Pathian chi (seed) a awm tawh tho avângin eng pawh nise, chu Pathian chi avang chauh tal pawh chuan Vanramah ka seng lut lui hrim hrim ang che u a ti hek lo. Keimahah awm reng ula a tih lai mek hian keimaha awm reng lo chu tih a sawi tel tlat hian ngaihthah mai theih loh eng thil emaw a awm tih a tichiang awm e. Thil nihphung pahnih a awm: awm reng leh awm reng loh-te. A rah lah chutiang bawka inpersan: tam taka rah leh paih chhuah a ni tawp mai. Rah kan chhuah a duh tak zet chuan Isua hian a thiltihtheihna hmanga a hnena min hip beh vek mai awm tak a nih laiin chu chu Pathian thil tum a ni lo.

Duhthlang theia min tihzalen hnuah phei chuan kan duhthlanna ngata amah pan emaw kalsan emaw hi kan thutlûkna tura A dah a ni. Thlarau leh duhthlanna (free will) chu che sawn thei tawh lêk lo tura Pathiana thlun beh a ni bik lo tihna a nih chu. Suala tlu thei khawpa zalên a ni tihna a ni bawk. A thlan apiang a nei zat zat thei tihna phei chu a ni lova, duh loh apiang hnawl sawn thei khawpa thiltithei lek phei chu a ni lo leh zual. Thih a thlang lo, nat a thlang lo, mahse a thi a, a na bawk. Chu chu duhthlanna zalên awmzia a ni lova. A duh laa a duh loh paih thei roreltu a ni lo. Thlan a piang nei thei chu Pathian chauh lo chu tumah an awm lo.

Vawi khat Pathian fa nih tawh avanga inlaichinna chhe thei lo, tlan bosan vang vang hnua (hun remchâng siamsak laia sima a lam hawi si lo) sual hlumpui thak, Vanrama hmun \ha lai la hauh ngam tlat maite hian rilru siam \hat an mamawh khawp mai. An thih hma deuh talin A chhan chhuak leh ngei thin; chhanchhuah ve lohho chu piangthar tak tak lo an ni tih hi inhnialna âtthlâk, inhnemna tlak a ni lo. Pathian bat a ni lova; mihring bat zawk a ni. Vawi khat piangthar tawh an tlu leh thei tawh lova, thil tisual leh thin mah se Vanram an ta a ni tawh a, an chang reng reng ang tih ngaihdan a ni.

Mithiam hmasa Origen-a chuan chhandamna chungchângah ngaihdan danglam ang reng tak a nei a. A lehkhabu pakhat, De Principiis (First Principles)-ah chuan dualism (lalram pahnih-Pathian lalram leh Setana lalram awma rinna) a pawm lohzia a ziak a. A ngaihdan chuan Pathian leh Setanan anmahni lalram chhung ve vea ro hran rêlin a ring lo. Lalram zawng zawng chu Pathian lalram ni vekin a ngai a. A tawp khâwkah chuan Pathianin sualna zawng zawng a hneh zo vang a, thil siam hi a tîra a nihna ngai (original form) angin a awm leh vek ang. Thil siam nihna bul rêtah chuan engkim mai hi Pathian duhdan angin a awm vek a. Chuvangin Tâwpna Nî-ah chuan engkim mai hi an nihdan tur dik takin an awm vek ang a. Hremhmun emaw Setana thuneihna emaw rêng rêng a awm tawh lovang.[11] Misual zawng zawngte, Setana meuh pawh hi eng emaw chen Hremhmuna hremna tâwk fang an tawrh hnu-ah chuan Vanramah seng luhin an awm vek dawn a ni tiin Origen-a chuan a sawi.[12]

He ngaihdan hi thil âwm lo leh mâwlmang a ni hauh lo. John A. T. Robinson-a (1960s) pawhin a lehkhabu In the End God (1968)-ah chuan Pathian hmangaihna nasatzia ropui a tiin a sawi uar hle a. Khawvel tawp hunah chuan Pathian hmangaihna hian engkim mai hi a luahlân vek anga, Hremhmun awm ve pawh hi a remchâng tawh lovang a ti tawp a ni.[13] Anni ngaihdanah hi chuan eng kal tlang pawhin mi zawng zawng hi a tawp khâwkah chuan chhandam kan ni vek dawn a ni tih hi a lian ber a ni.

Origen-a leh Robinson-a ngaihdan ang em hi ni lo mah sela TMEF pawmdan hian a hnaih khawp mai. Piangthar tawhte tlûk theih tawh lohna te, pil bo thin mah se thlarau/duhthlanna zalên (free will)-in Pathian a thlan tlatna avanga chhandam a nihna a bo theih tawh lohna thurin hi Origen-a thu nen hian a inhlat vak lo. Setana hi sual bul leh sual zawng zawng infawhkhâwmna ni mah sela a tîr takah chuan amaha sual ve tur rênga awm sa a ni lova; Pathian thuneihna hnuaia vantirhkoh chungnung, Pathian mi a ni. Pathian hmangaihna ângchhunga lêng lo khawpa tlu chhia a nih chuan eng aiah mah mihring, sual luiho hian chu aia sual nêp chu a khawih bik kher lo vang. Ngaihdam theih loh sualna khawih ve ve, amaherawhchu Pathian kut chhuak ve ve bawk, a tua nge chhandamna siamsak ni anga, a tu zawk nge hun pêk tawh loh ni ang tiin an inzâwt pawh ni fahmiang. Hei hi mithiam thu-in a daih lova, zêldin thu bawl mai maia chhan fiah chi a ni hek lo.

Piantharna chang tawhten Pathian pawi khawih zo tawh lo leh Nunna Bu-a hming ziak thai chhe khawpa sual an khawih thei tawh lo ang maia inzirtirna hi a tawp khâwka Setana Vanrama seng luh lehna nen thu inhnaih tak a ni tlat a ni. Van Khawpuia Setana lawi luh an phal dawn loh chuan piangthar tawh hawi kîr lehte (tlu lehte) hi rô hran an relsak vakin a rinawm loh. A tâwp thleng peih lote chan tur chu \ah leh ha \hial chauh a ni tih hi theihnghilh chi a ni lo. Origen-a universalism a pawm theih loh rual chiah hian TMEF universalism chi khat hi a pawm chi chuang loh. Mahni ngam chin tâwka hrût rual dial hi duhtui Pathian tehfung nen a inmil thei lo.

Ezek 18:26-28-ah hian mi \ha, a thil \ha tih bânsana thil sual ti chu a thil sual tih avanga a boral tur thu leh mi sual, a thil tihsual thin sima thil dik leh \ha a tiha a nun a humhim tur thu kan hmu. Nun kawng hi sual leh \ha inlûmlet reng a ni a. Nun hlui aia tun hun zel a pawimawh zawkzia, leh chumi behchhana rorelsak tur kan nihzia kan hmu a. He thu vek hi Ezek 32:12-16-ah kan hmu nawn a. Misual sim ngaihdama an awm tur thu leh mi\ha suala tlute pawh an nung ngei ang Lalpa’n lo ti tawh mah sela a \hatna chu tawk zova a ngaiha thil sual a tih chuan a thi ang (Ezek 33:13) tiin a sawi. Heng Bible châng hi nun hluiin mihring hma lam hun a khuahkhirh lo tih lantirna a ni a,[14] sual turin emaw sim turin emaw a zalên tawk a ni (morally free) tih a hriat theih. He thu leh Isua zirtirna, ‘…hnuhnûng berte pawh hmasa bera awm tur an awm a, hmasa berte pawh hnuhnung bera awm tur an awm’ (Lk. 13:30) tihte hi têl khatah a hmer khawm theih awm e.

Chak lo leh Pathian laka mihrang, Adama thlah mihringte chu hmangaihna tawp nei lo Pathian chuan Isua Krista hmangin Fa, Pathian ro luahtu, Krista luahpuitu-ah min siam ta zawk a (Rom 8:14-17). Adama avanga thihna a thlen laiin Isua Krista chuan nunna min pe ve thung (Rom 5:12-19). Pathian khawngaihna hi a zauh em avângin mi zawng zawng chhandama awmah leh thutak hriaah a duh a, chuvangin mi zawng zawng tlan nan a inpe thlâwt bawk (I Tim 2:4-6; Tit 2:11).

Ama anpuia A siam mihringte chu an sual chung chung pawha thlahthlam phal lovin leilung din tirh a\anga vawiin thlengin a hnena lawi chaw/ruai ropui \heh ve turin min duh a (kan phu vang ni hauh lovin). Vanram/Pathian Rama tel ve tura min sawmna sawifiah nan Isuan ruai ropui \heh thu a sawi a. Ruai ropui buatsaihtu chuan a ruai kîlpui turin mi a sâwm a. Mahse an lo hnar avângin an chungah hremna a thlen ta zawk a. Chu ruai buatsaihtupa chuan amah hnartute chu a \hehtir \alh lo. Anmahni aia \heh turin kawng peng\huamah te, kawtthlêrah te, kâwmkârah te, lamlianah te leh dâiah te chhuaka an hmuh apiang misual leh mi\ha te, pachhia te, piangsual te, mitdel te, kebai te hruai zawk turin a bâwihte a tîr a.

A thu ang chuan a bâwihte chuan an ti ta a. Nimahsela chu ruai \hehtupa (lal) chuan a mi sawmte en tura a lo luh chuan inneihna puan sin lo mi pakhat chauh chutah chuan lo tel vein a hmu a. Chupa chu a mi hruai luh a ni na vâng vângin a chungah zah a ngai chuang hauh lo. ‘A kut leh ke phuar ula, pawn lam thimah paih chhuak rawh u; chutah chuan \ah leh ha \hial a awm ang’ a ti bur mai a ni. Thu dêngkhâwng tak, ‘Sâwmte chu tam tak an ni a, thlante erawh chu tlem te an ni’ tiin a hmâwr a bâwk zui. (Mt 22:1-14; Lk 14:15-24). Pathian Rama ruai\heh hi a \hehtu (lal) avângin a ropui tâwk a. Kîl tura sâwmna chu zau teh meuh mah se pawm duh lotu chu a hnûk lui \alh lo. He thua a \awngbul ajnavgkason eijselqei`n (anagkason eiselthein-thlêm lût hram rawh) tih hian sâwmte chuan an thlang emaw thlang lo emaw thlan an nih avang zâwka luh tîr hram lam a kâwk lova; rilru hmin thlapa sawmna chhan lêtna a ni.[15]

Lal chuan a sâwm lamah a duh thawh teh lul nen ruai kîl tur chuan a duhtui leh hle si. Mo puan sin lo pakhat chauh na na na chu lal ropui chuan puan dang pawh pêk ve leh mai awm; a nih loh vêk leh ama sawm vek an ni tho tho bawk a lo teh fet viau tawh awm pawh a ni lo. A in khata lo pung khâwmte tlai khawp ruai buatsaih theitu tan chuan chu’ng mi pakhat ei khawp na reng reng chu hniang hnara awm rei rui awm a ni si a, han tlingtlaktîr awm tak a nih vei nen chu lal chuan rem a ti si lo. He lal hi a duh tuiin mi a ngaihhnathiam mai mai dawn lo a nih hmel tlat. Keini kan inngaihhnathiam ang hian a tawp khâwkah chuan an inngaihhnathiam dawn hmel loh.

Amah kan rin hnuah pawh hian amah zui turte pawh hi Isuan a duhtui tho. Kan duh hun huna kan zuia kan duh hun huna ka ‘ka lo kir leh e’ kan tih mai ang chi hi Isua tum dan a ni lo. “Tu pawhin min zui a duh chuan mahni hrehawm pâwisa lovin, nitin a kross pu-in mi zui rawh se,” (Lk 9:23) titu hian “nitin” a phût a ni; ‘a châng chângin’ a ti lo tih hriat a ngai. Lk 9:57-62 thua Isuan amah zui tumtute a chhan dan a\ang pawh hian ringtu, a hnung zuitute nun khirhzia a lang chiang. Keini suala kan han tlu a, kan vâk bo lauh lauh a, ‘Lalpa ka lo kal leh e, hei ka rawn inti\ha leh tawh a, ka sim leh tawh e’ kan tih apianga lo haw hawa, hlim taka Halleluiah tia min lo pawm mai tur nia kan ngai ang hi a ni dawn lo. An duhtui dawn tlat.[16]

Heb 6:4-8 hian fimkhur turin min sawm a:

Tin, vawi khat rilru tihvâra, van thilpêk tema, Thlarau Thianghlim chantîra, Pathian thu \ha leh hun lo la awm tura Thiltihtheihna tem tawh zeta, tlûksantute kawng thu zawng-chu mite chu an simna turin siam thar leh rual a ni lo, Pathian fapa chu an mahni tan khêngbet nawn leha timualpho an nih avângin.

Pathian hmangaihna-in amah hre ngai lote a chhandam duh a, a chhandam thei bawk. A mi, hnungtawlh tawhte pawh ngaihdama kîr leh tura au thin Pathian ni bawk (Jer 3: 12; 4:1 etc.). Chumi changchawia fa nihna thai bo theih a nih ring lova vâk bo thinte erawh chu an chung a pik ang. Amaha awm reng lo te, mite hmaa phattu te leh thih thlenga rinawm lo te chung chu a pik hle ang.

Tihvara awm tawh tlûksanlehtute chu Pathian Fapa khêngbet nawn leha timualpho an nih avângin an chung thu hi ngaihtuah ngam pawh a ni lo. Pathian hi a hmangaihna, ngilneihna leh ngaihdamna chauh la vâwng thintuten a thîkthuchhiatzia te, a duh fîrzia leh duh tuizia te, Pathian thianghlim a nihna te hi an theihnghilh a rem lo a ni. He A ze ropui leh hlauhawm hi pawhfânsak lo tum chiam thin mahse chu ti maia fân tur chi a ni lo. Pathian fapa tlâwm ral \hakna, thi khawp hiala a thuawihna, thihnaah mah chuan thihna anchhedawng kross-a khenbeh tuartu chuan a tawrhna hi namnûlsak a duh dâwnin a lang lo.

Min zui rawh, heti hian ti thin rawh u, keimahah awm reng rawh u ti \awk \awktu hi mi namen a ni lo, Pathian a ni. Chumi ngaipawimawh lova vak bote vah bo chhan chu an duh reng vang a ni tih kan sawi tawh (Pathian thu hre tawh leh piangthar tawh, hnungtawlhte chungchâng thu bîkah). Heng mite hi siam thar leh rual an ni lova, a tâwpa hal ral mai turte an ni; anmahni ngei chu Pathian Fapa khêngbet nawntute an ni tlat.

Chuvangin duhthlanna chuan zalên takin a thlangin a thlang lo mai a ni. Free will-in/thlarauvin a thlan tlat chuan a taksa pawhin a zawm thin. Tichuan chhandamna a chang thin a ni. Thlang tlat lotute chu tihvara awm tawh, Thlarau Thianghlim chang tawh pawh nise Pathian tluksanlehtute an nih avangin thiam loh changin an awm thin a ni. Ringtute zawng zawng kan fimkhur a pawimawh. A ni emaw kan lo tih mai avanga “Hremhmun kawnga kan lo hlim ve ngawtna hian Hremhmun a tinuam chuang lovanga,”[17] a tâwpah kan in tawng harh chauh mai ang tih a hlauhawm a ni. Chubakah mi dangte rinna nun tiderthâwng thei leh nun dik lo siamsak thei a nih avângin he thu hi zir ngun em em a ngai a ni .

Tlangkawmna:

A chunga kan zirchianna a\ang khian heti hian lo tlip dawn ila: duhthlanna zalên chungchânga TMEF zirtirna hi Bible tehfung a\ang chuan a him tawk lo deuh. A chhan chu Bible châng an hrilhfiahnate hian zir chian a dâwl lova; Bible tum tak ni lovah an pêng bo thin a ni. Chumi awmzia chu Bible zirchîkna \haah (exegesis) innghat lovin mahni duh ang zâwnga herh kawinaah (eisegesis) an innghat tihna a ni.

Kohhran chanchinah (historical perspective) pawh duhthlanna zalên chungchânga inhnialna (debate) chu a thleng nameuh va. Duhthlanna zalên chak lohzia sawiin ‘thil ti thei lova siam’ (incapacitate) emaw sala tâng (bondge) emaw chaklo (weakended) tiin emaw an sawi mai thin a; engmah lova chantir (nullified) emaw thi (dead) ti em em chuan an ngâi ngai lo. Chua chhapah duhthlanna zalên (free choice) leh duhna zalên (free will) tiin he duhthlanna hi an \hen hrang ngai lo. Kawng hmang neia thlirna (systematic perspective) a\anga a lan dan phei chuan TMEF \anfung hi thil inmil thei lo leh mahni inkalh a nih châng awm a. Thu bul zirna (etymology) a\ang phei chuan duhna zalên (free will) leh duhthlanna zalên (free choice) hi a thliar hran theih loh tih leh trichotomy hi an hmang dik lo a ni tih a hriat theih.

Duhthlanna rêng rêng hi hmuh tur awm lohva thu maia zam ral mai chi (abstract) a ni ngai lova; mihring chhungrila chhia leh \ha hriatnain a duh tak a thlan, a thlang ngei a ni tih hriat nana a hman chhuah zui hi duhthlanna awmze dik tak chu a ni. Miin duh thlang intiin lanchhuahtîr leh si lo sela a thlang tak tak lo tihna a ni. Chuvangin duhthlanna chu lan chhuahnaah a innghat a. Setanan khuahkhirh tumin bei thin mah sela Pathian zârah a zalên tlat a, a duhzâwng tak chu a thlang mai thin.



[1] Rohmingliana, An La Varpawh, 53.

[2] Ibid., 57; Rohmingliana, Dona Avanga, 38.

[3] Rohmingliana, Dona Avanga, 120.

[4] Rohmingliana, Evangelical Miropuite Thu Inchuh (Aizawl: Literature Board, The Truth Mission Evangelical Fellowship, 2005), 244-245.

[5] Rohmingliana, Dona Avanga, 107-110.

[6] Ibid., 31.

[7] Rohmingliana, An La Varpawh, 126.

[8] H. Merklein, “metanoia,” EDNT, vol II, 415.

[9] J. Lunde, “Repentance,” Dictionary of Jesus and the Gospel, 669.

[10] H. Merklein, “metanoia,” EDNT, vol II, 416

[11] Alister E. McGrath, Christian Theology: An Introduction, 435, 436.

[12] Origen, Peri Archon I, p 18f. As quoted in Everett F. Hanson et al, Baker’s Dictionary of Theology, (Michigan: Baker Book House, [1960] 1998), 519.

[13] Alister E. McGrath, Christian Theology: An Introduction, 436

[14] G.A Cooke, the International Critical Commentary on the Book of Ezekiel (Edinburgh: T&T Clark, 1985), 365.

[15] Alfred Plummer, the International Critical Commentary: the Gospel According to S. Luke (Edinburgh: T&T Clark Ltd., 1981), 363.

[16] Vanlalbela, I Pathian Tawk Turin Inpeih Rawh (Aizawl: KTP. Chaltlang Br., 2001), 24-26.

[17] Rev. Thansiama. 8/3/2006-a BD III, Aizawl Theological College-a Church Organization and Administration subject-a zirtirna a sawi.

No comments:

Post a Comment